Radboudumc Expertise­centrum Defecten in de glycosylering

Een afspraak maken

Op verwijzing van uw huisarts of een specialist kunt u een afspraak maken bij het Radboudumc.

Kinderen

De Polikliniek voor Kinderen & Jeugdigen is telefonisch bereikbaar van 08.00-12.00 uur en van 13.00-16.00 uur via telefoonnummer: (024) 361 44 15 en per e-mail via polispreekuur.kg@radboudumc.nl.

Heeft u na het eerste bezoek vragen over de behandeling van uw kind of u wilt telefonisch contact met de behandelend specialist van uw kind? Dan kunt u ‘s ochtends tussen 08.30 en 12.30 uur bellen naar het verpleegkundig spreekuur van de Polikliniek voor Kinderen & Jeugdigen: (024) 361 44 13. Een verpleegkundige behandelt uw vraag, noteert uw boodschap voor de arts en/of maakt een afspraak voor een telefonisch consult met de arts.

Volwassenen

De polikliniek voor volwassenen is telefonisch bereikbaar op (024) 361 65 04 en per e-mail via administratiepoliblauw@radboudumc.nl.

Uw eerste afspraak kunt u maken als u een verwijsbrief heeft. Uw huisarts stuurt de verwijsbrief naar ons toe. Vervolgens krijgt u binnen zeven dagen een schriftelijke oproep. Als uw huisarts u doorverwijst via Zorgdomein, dan kunt u na drie werkdagen bellen voor het maken van een afspraak.

Spoed

Voor dringende medische zaken kunt u 's middags tussen 12.30 en 17.00 uur bellen naar: (024)  361 44 13. Zorg ook voor uw bereikbaarheid: geef wijzigingen in adres of telefoonnummer altijd zo snel mogelijk door.

Patiënten­verenigingen

Patiëntenverenigingen zijn uitermate belangrijk voor patiënten en ouders. Patiënten met een defect in de glycosylering vallen onder de stofwisselingsziekten en daar is in Nederland een speciale vereniging voor, ‘Volwassenen, Kinderen en Stofwisselingsziekten’ (VKS). Patiënten met een spiergerelateerde glycosyleringsziekte, zoals een dystroglycanopathie of GNE myopathie, zijn verenigd in ‘Spierziekten Nederland’.
 
De patiëntenvereniging VKS (Volwassenen, Kinderen en Stofwisselingsziekten) heeft een uitgebreide website waar ook per ziekte informatie vermeld is. De glycosyleringsziekten zijn te vinden onder de naam CDG met nadere aanduidingen voor de specifieke vorm. Van het meest voorkomende type CDG (PMM2-CDG) is een zeer uitgebreid zorgpad te vinden. De VKS geeft verder het tijdschrift ‘Wisselstof’ uit.
 
De patiënten met een dystroglycanopathie, waaronder het Walker-Warburg Syndroom, vallen onder de spierziekten. De patiëntenvereniging die daar over gaat is Spierziekten Nederland.
 
Gezien de zeldzaamheid van beide groepen glycosyleringsziekten bestaat de kans dat er in Nederland geen andere patiënten zijn met precies hetzelfde subtype. Indien gewenst, kan het expertisecentrum behulpzaam zijn bij het leggen van contacten met patiënten in het buitenland.

Nieuws

Op 22 april vond een tweede Webinar van de VKS plaats. In dit webinar werd aandacht besteed aan de angst en de stress rondom het coronavirus bij ouders van kinderen met een stofwisselingsziekte. Deze groep ervaart de zorg over corona en Covid-19 vaak in een nog grotere mate, want het gaat toch om een kwetsbare groep. Dat komt naar voren in de vragen die gesteld werden voorafgaand aan onze twee Webinars en ook in onze facebook-posts die hiermee te maken hebben. Bekijk hier het bericht van de VKS. 

Voorgaande Webinars

Op 1 april organiseerde VKS met hulp van artsen en zorgverleners betrokken bij het UMD voor de eerste keer een webinar met informatie over COVID 19 en de zorgen die het geeft wanneer je patiënt bent of een kind hebt met een stofwisselingsziekte. Veel mensen keken live en stuurden vragen in. Klik hier om naar de webinar te gaan.
 

Nieuwsbrieven

Nieuwsbrief CDG April 2020

Wat is CDG?

Glycosyleringsziekten, vaak aangeduid met CDG (Congenital Disorders of Glycosylation), worden veroorzaakt door een genetisch defect dat leidt tot verstoring van de glycosylering. Glycosylering is het proces waarbij verschillende soorten suikers aan eiwitten of vetten gekoppeld worden. Dit proces is  van belang in alle lichaamscellen. Zo’n genetisch defect veroorzaakt daardoor medische problemen in meerdere organen.
 
Glycosylering is een proces dat continue in alle cellen van het lichaam plaatsvindt. Door enzymen worden verschillende soorten suikers aan elkaar gekoppeld tot ‘glycanen’ op eiwitten en vetten. De meest bekende suiker is glucose, die we gebruiken voor het maken van energie. Voor glycosylering worden ook veel andere suikers gebruikt, zoals galactose, mannose en siaalzuur. Er bestaan in het lichaam miljoenen verschillende combinaties van zulke glycanen met eiwitten en vetten. Van slechts enkele structuren kennen we de exacte biologische functie. We weten van steeds meer biologische processen dat ze afhankelijk zijn van een juiste glycosylering, zoals de bloedstolling, hormoonhuishouding en hersenontwikkeling. De medische gevolgen van een glycosyleringsdefect hangen af van veel factoren.

Een defect in de glycosylering betekent dat er iets fout gaat in de aanmaak van de suikerbouwstenen of het vormen van de juiste glycaan op eiwitten of vetten. Dit wordt veroorzaakt door een erfelijke afwijking in de enzymen die voor dit proces nodig zijn. De medische gevolgen van een glycosyleringsdefect hangen af van veel factoren. Het maakt uit om welk enzym het gaat: momenteel zijn er al meer dan 100 verschillende CDG typen ontdekt, allen veroorzaakt door een afwijking in een ander enzym. Ook hangen de klinische symptomen af van hoe ernstig de functie van het enzym verstoord is. Een verstoorde hersenontwikkeling, afwijkingen in de bloedstolling of  hormonale afwijkingen kunnen bijvoorbeeld het gevolg zijn van een verstoorde glycosylering.

Erfelijkheid

De opbouw van enzymen ligt gecodeerd op het DNA. Alle celtypen (behalve de geslachtscellen; spermacellen en eicellen) hebben twee codes voor hetzelfde enzym, één van de vader en één van de moeder overgeërfd. Mocht er in één code een fout zitten dan is er niet veel aan de hand. De tweede code is voldoende om een juist enzym te maken. Als er echter van beide ouders een afwijkende code aan het kind is doorgegeven dan beschikt het kind niet over de informatie voor een juiste code om het enzym te maken. In het geval dat dit een enzym betreft dat betrokken is bij het glycosyleringsproces dan betekent dat er een glycosyleringsdefect optreedt. Geen van de beide ouders heeft zo’n glycosyleringsdefect en zij zijn dus gezond. Wel zijn ze beiden drager van één defecte code en in zo’n situatie is de kans één op vier dat een kind een glycosyleringsdefect heeft.

Samengevat: door de combinatie van twee verstoorde codes voor een glycosylerings-enzym, elk van één van beide ouders, beschikt het kind niet over de informatie voor een correct enzym. Het proces van glycosylering is daarmee verstoord in alle cellen van het kind en dit leidt tot medische problemen in meerdere organen. We spreken dan van CDG.

Hoe wordt een defect in de glycosylering vastgesteld?

De diagnose CDG kan op verschillende manieren worden vastgesteld. Een screening op CDG is een vast onderdeel van het diagnostisch onderzoek naar metabole ziekten dat in alle academische ziekenhuizen plaatsvindt. Als hierin een afwijking gevonden wordt kunnen wij met aanvullende technieken precies bepalen welke stap van de glycosylering verstoord is. Om tot een complete diagnose te komen wordt er genetisch onderzoek gedaan bij het kind en vaak ook de ouders om de oorzaak van de ziekte te achterhalen. Om de gevonden erfelijke afwijkingen te bevestigen is aanvullend laboratoriumonderzoek nodig. Dit biochemisch onderzoek gebeurt meestal in bloed of door een biopt van de huid. Bij dystroglycanopathieën is onderzoek van spierweefsel vaak noodzakelijk.
 
De eerste verschijnselen van een glycosyleringsziekte (CDG) treden meestal in de eerste maanden van het leven op. Die verschijnselen zijn vaak niet specifiek genoeg om direct aan een glycosyleringsziekte denken. De medische problemen treden veelal in meerdere organen op zodat er meerdere medisch specialisten bezocht worden. Er zijn helaas veel voorbeelden van patiënten die pas na het bezoek van een groot aantal verschillende artsen en het verstrijken van veel tijd, de definitieve diagnose CDG hebben gekregen.

Het vaststellen van een glycosyleringsziekte wordt gedaan middels metabool diagnostisch onderzoek. Dit gebeurt door de analyse van het glycosyleringspatroon van het eiwit transferrine dat zich in bloed bevindt. Mocht dit patroon afwijkend zijn dan wordt er nader onderzoek gedaan om te bepalen welke stap in het glycosyleringsproces verstoord is. Om tot een complete diagnose te komen wordt er genetisch onderzoek gedaan bij het kind en vaak ook de ouders om de oorzaak van de ziekte te achterhalen.
 
Het is tegenwoordig ook mogelijk om met een uitgebreide genetische test tot een CDG diagnose te komen. Hierbij worden alle delen van het DNA (de genen) die coderen voor een eiwit  bekeken op afwijkingen. Op deze wijze kan de (genetische) oorzaak van een glycosyleringsziekte worden gevonden. De twee strategieën (genetisch en biochemisch) vullen elkaar aan en geven samen met de medische informatie een complete diagnose.
 
Met zo’n diagnose wordt het ook eenvoudiger om na te gaan wat er over een specifieke vorm van CDG bekend is aan de hand van de wetenschappelijke literatuur en via collega’s van expertisecentra elders in de wereld. Met een genetische diagnose wordt het mogelijk om hier rekening mee te houden bij een eventuele volgende zwangerschap. De afdeling Genetica van het Radboudumc beschikt over veel kennis en deskundigheid op dit gebied en kan ouders hierover informeren. Een ander belangrijk aspect van het stellen van een diagnose is dat het patiënten/ouders een mogelijkheid biedt om (bijvoorbeeld via patiëntenorganisaties) met lotgenoten in contact te komen en te horen wat hun ervaringen zijn met een glycosyleringsziekte.

Dystroglycanopathieën

Een aparte groep van glycosyleringsziekten betreft de glycosylering van het eiwit dystroglycaan. Dit eiwit is betrokken bij spieren en hersenontwikkeling. Bij verstoringen treden dan ook problemen op bij de ontwikkeling van met name hersenen, spieren en ogen. Deze groep van dystroglycaan-gerelateerde ziekten worden dystroglycanopathieën genoemd. Het Walker-Warburg Syndroom is hier een bekend voorbeeld van. Omdat de hersenen en spieren betrokken zijn bij deze groep van patiënten zijn zij vaak verbonden aan een neurologische afdeling. De afdeling Neurologie van het Radboudumc maakt dan ook een belangrijk onderdeel uit van het Expertisecentrum Defecten in de Glycosylering.

Behandeling

Het is nu niet mogelijk om de genetische oorzaak van een CDG te verhelpen. Naast het bestrijden van symptomen van de ziekte is het, dankzij wetenschappelijk onderzoek, voor een beperkt aantal vormen van CDG mogelijk om gericht een suikertekort te herstellen. Orgaantransplantatie is voor een enkele CDG vormen nuttig gebleken. Wel bestaat er een groot aantal mogelijkheden om sommige symptomen te behandelen of te verlichten. Hiermee kan de levenskwaliteit van de patiënt verbeteren. Dit kan gaan om fysiotherapie, psychologische hulp, hulpmiddelen, dieet, etc.

Daarnaast is er op basis van wetenschappelijk en medisch onderzoek meer kennis gekomen over waar het precies misgaat in het proces van de glycosylering. Dit heeft geleid tot een aantal nieuwe mogelijkheden:

Medicatiemogelijkheden

Voor bepaalde CDG typen (PGM1-CDG, SLC35C1-CDG en MPI-CDG) is het nu mogelijk om met specifieke suikers in het dieet het glycosyleringsproces gunstig te beïnvloeden. Hierdoor kan een deel van de symptomen verholpen worden.

Transplantatie opties

Bij sommige CDG typen is een orgaan zodanig aangetast dat een orgaantransplantatie een gedeeltelijke oplossing kan zijn (alle cellen van het donororgaan hebben de juiste genen/enzymen voor glycosylering). Levertransplantatie is uitgevoerd bij een enkele patiënt met MPI-CDG  en bij sommige DOLK-CDG patiënten zijn harttransplantaties uitgevoerd. Bij PGM3-CDG patiënten kan met een beenmergtransplantatie het aantal bloedcellen hersteld worden.

Onderwijs

Het Expertisecentrum Defecten in de Glycosylering is op verschillende manieren betrokken bij wetenschappelijk en niet-wetenschappelijk onderwijs (voorlichting). Zo geven deelnemers van het Expertisecentrum onderwijs aan studenten van verschillende universitaire disciplines zoals geneeskunde, biologie en scheikunde. Toekomstige wetenschappers kunnen een promotieonderzoek op het gebied van glycosylering verrichten aan het Radboudumc of de Radboud Universiteit. Verder wordt er door cursussen onderwijs gegeven op het gebied van CDG op zowel nationaal als internationaal niveau, onder andere aan klinici, klinisch chemici en laboratoriumspecialisten.

Aanvragen van diagnostiek voor CDG

Als aanvrager vindt u hier het formulier om diagnostiek aan te vragen naar glycosyleringsziekten (CDG). Hiermee kunnen zowel screenend metabool onderzoek voor CDG worden aangevraagd als specifieke testen om het CDG type te bepalen. Indien er twijfel bestaat over welke test nodig is om een bepaald CDG type aan te tonen wordt verzocht contact op te nemen.

Daarnaast bieden wij het volledige pakket van gendiagnostiek aan op het gebied van glycosyleringsziekten. Dit betreft genetische analyse van individuele genen en whole exome sequencing (WES). Het WES genenpakket “Metabole Aandoeningen” bevat alle CDG genen en deze wordt geupdate met nieuw geïdentificeerde genen. Het aanvragen van genetisch glycosyleringsonderzoek verloopt via de afdeling Genetica van het Radboudumc.