Scholing Master Geneeskunde

Practica lichamelijk onderzoek in de opleiding geneeskunde

Het programma Nieuwsuur besteedde in juli 2024 aandacht aan de uitkomsten van een enquête die zij samen met het blad De Geneeskundestudent hebben uitgezet. Onderdeel van de uitzending was de integriteit en het gevoel van (sociale) veiligheid tijdens een practicum over lichamelijk onderzoek dat onderdeel uitmaakt van de geneeskundeopleiding in Nederland.

De uitzending belichtte de protocollen en de keuzes die studenten hebben om al dan niet mee te werken aan dit practicum. Studenten geven aan dat zij bezwaar hebben tegen de verplichting van dit practicum, waarbij studenten in kleine groepjes onderzoek uitvoeren bij elkaar.

De richtlijnen en vereisten voor de opleiding geneeskunde zijn beschreven in het Raamplan 2020.

Raamplan 2020

Binnen het Raamplan 2020 is het kunnen uitvoeren van gedegen lichamelijk onderzoek een kerncompetentie van elke arts.

Binnen alle geneeskundeopleidingen maken practica lichamelijk onderzoek, waarbij studenten onderdelen van het lichamelijk onderzoek samen oefenen, onlosmakelijk onderdeel uit van het curriculum. (Raamplan Artsopleiding 2020; 6.3.2 Beroepsactiviteit 1.1)

Leerdoelen

De opleiding geneeskunde wordt zorgvuldig samengesteld. Elk onderdeel van de opleiding heeft haar eigen leerdoelen die essentieel zijn om later als arts om te gaan met de grote verantwoordelijkheden die horen bij het beroep van arts. De meeste artsen zullen in hun carrière met duizenden patiënten in aanraking komen die vaak in een kwetsbare situatie met een hulpvraag bij de arts terecht komen. Artsen hebben de maatschappelijke verantwoordelijkheid om hier professioneel en tactvol mee om te gaan. De opleidingen geneeskunde hebben de verantwoordelijkheid om studenten deze competenties aan te leren en hiervoor de omstandigheden te scheppen om dit in een veilige omgeving te kunnen doen. Daarom is het aanleren van lichamelijk onderzoek als verplicht onderdeel opgenomen in het curriculum.

Het goed kunnen uitvoeren van een lichamelijk onderzoek is een complexe competentie. Deze competentie omvat een kennisdeel, dat onder andere kennis van anatomische structuren, kennis over de goede uitvoering van het lichamelijk onderzoek en kennis over specifieke ziektebeelden bevat; een vaardighedendeel, waarbij geoefend wordt met het uitvoeren van verschillende handelingen van het lichamelijk onderzoek en de interpretatie daarvan; en een gedragsdeel, met name de professionele houding die je als arts moet hebben, dit bestaat o.a. uit benadering van en communicatie met de patiënt, je eigen integere opstelling als arts tegenover de patiënt.

Lichamelijk onderzoek

De practica lichamelijk onderzoek worden in kleine groepjes studenten uitgevoerd onder begeleiding van docenten. Onderzoek van hoofd/hals, neurologisch onderzoek, bewegingsapparaat onderzoek, onderzoek van pulsaties en bloeddruk, en onderzoek van buik en thorax maken onderdeel uit van de practica. Om misverstanden te voorkomen, voor deze practica worden alleen de lichaamsdelen ontbloot die voor het onderzoek nodig zijn.

Voor het aanleren van inwendig onderzoek (vaginaal en rectaal) en onderzoek van de vrouwelijke borst wordt gebruik gemaakt van poppen (fantomen) en van mensen die zich hiervoor zelf opgeven (buiten de opleiding).

Essentieel onderdeel opleiding

De verschillende faculteiten zijn zich ervan bewust dat de leerdoelen alleen goed geborgd kunnen worden als de sociale veiligheid binnen de leeromgeving gegarandeerd is. Daarom is sociale veiligheid een continu onderwerp van gesprek met studenten en andere betrokkenen bij het onderwijs. Hier wordt binnen de faculteiten veel aandacht aan besteed. Vanwege de belangrijke leerdoelen vinden wij dat dit onderdeel van het curriculum, net zoals alle andere essentiële onderdelen van de artsopleiding, geen vrijblijvend karakter heeft. We zijn continu in dialoog met alle betrokkenen om eventuele knelpunten en verbeteringen te bespreken. Ook studenten zijn hierbij in alle onderdelen vertegenwoordigd.

Veilige omgeving

Elke opleiding geneeskunde heeft een uitgebreid evaluatie- en kwaliteitssystemen voor het onderwijs. Onderwijs, toetsing en bejegeningsaspecten zijn onderdeel van deze systemen. Deze evaluaties en kwaliteitsaspecten worden gebruikt om de curricula continu te verbeteren. Daarnaast zijn bij alle opleidingen studenten ook betrokken bij het vormgeven van nieuw onderwijs en is er per faculteit of opleiding georganiseerde studentenmedezeggenschap. Daarnaast hebben alle faculteiten de laatste jaren geïnvesteerd in het bekendheid geven aan meldpunten voor grensoverschrijdend gedrag en campagnes om de sociale veiligheid te vergroten.

Basisdocument practica lichamelijk onderzoek in de maak

Op dit moment wordt landelijk gewerkt aan een onderliggend basisdocument over het uitvoeren van practica lichamelijk onderzoek binnen de opleiding geneeskunde. Hier wordt nu de laatste hand aan gelegd. Dit document dient voor de individuele faculteiten als uitgangspunt voor het inrichten van de practica lichamelijk onderzoek.

Uiteraard houdt de opleiding de ontwikkelingen in de maatschappij in het oog. Ook de inbreng van studentenvertegenwoordiging in de ontwikkeling van de opleiding wordt hierbij gehoord. Dit laat onverlet dat van artsen in Nederland een bepaalde kwaliteit wordt verwacht. Dit is de verantwoordelijkheid van de geneeskunde opleiding die deze kwaliteit moet borgen. Binnen de individuele faculteiten van de umc’s is altijd ruimte voor dialoog als een student daar behoefte aan heeft, ongeacht het onderwerp.

De faculteiten roepen studenten daarom op om bij vragen of gevoelens van onveiligheid op alle gebieden contact te zoeken met een docent, vertrouwenspersoon of studentenvertegenwoordiger om in gesprek samen tot een oplossing te komen.

Meer informatie

Meer informatie over het curriculum van de verschillende umc’s is te vinden op de eigen websites. Voor het Raamplan 2020 dat de eindtermen van de geneeskundeopleiding beschrijft kun je terecht bij de Nederlandse Federatie van universitair medisch centra (NFU) Raamplan Artsopleiding | NFU

Voorlichting master Geneeskunde

Op 28 november 2023 organiseerden we een voorlichtingsavond over de master Geneeskunde bij Radboudumc. We delen hier de getoonde presentatie en video en de vragen die gesteld zijn met de bijbehorende antwoorden. Voor wie er niet bij kon zijn en om het nog eens na te kunnen kijken.

De master Geneeskunde in vogelvlucht

Tijdens de bijeenkomst vertoonden we een video met algemene informatie over de master. Deze kijk je hier terug. Onder de video vind je de gestelde vragen en praktische links naar relevante andere pagina's.

Vragen en antwoorden

De Powerpoint-presentatie bevat de meeste algemene zaken. Aanvullende vragen en antwoorden vind je hier.

Indeling van coschappen

• Hoe krijg ik een startdatum voor mijn coschap?
  Als je tijdens de bachelor voldoet aan de ingangseisen, krijg je automatisch een indeling voor een verdeelsessie. Tijdens deze sessie krijg je een lotnummer. Als jouw lotnummer aan de beurt is kies je uit de beschikbare co-groepen. Je krijgt dan een co-groepnummer en bijbehorende startdatum voor je master Geneeskunde. De ingangseisen: bachelor jaar 2 volledig behaald en de KVV-toets op niveau 3.
• Hoe worden coschap-plekken verdeeld?
  Tijdens de onderwijsblokken van de master worden de locaties waar je coschap gaat lopen verdeeld. De plekken voor episode 1 (interne geneeskunde) worden verdeeld tijdens het eerste onderwijsblok Algemene Introductie Masterfase (cAIM). Tijdens cAIM krijg je uitleg over het verdelen van de coschapplekken. De helft tot tweederde van de coschaplocaties zijn buiten Nijmegen. Op de website van de Ko-Raad vind je uitgebreide informatie over het onderling verdelen van de coschap-plekken.

Algemene weekindeling en diensten tijdens coschappen

• Wat is een gebruikelijk rooster?
  Afhankelijk van de locatie en het vakgebied ziet het werkplekleren tijdens de coschappen er op alle plekken weer wat anders uit. Meestal krijg je bij je start als coassistent een globaal rooster. Daarbinnen is veel ruimte voor eigen regie. Enkele basisactiviteiten: meedraaien in de patiëntenzorg op een verpleegafdeling, zelf patiënten zien op een poli en meedoen met spreekuren van specialisten, diensten, meekijken bij diagnostiek en therapie. 
• Hoeveel uren vragen de coschappen?
  Tijdens de coschappen is er een maximale werkweek van 46 uur. Er is compensatie na diensten. Deze uren zijn bepaald vanwege de aard van het artsenvak, waar diensten, onregelmatigheid en spoedgevallen onderdeel van zijn. In de master Geneeskunde werk je toe naar de eindcompetenties van de opleiding en ervaar je de realiteit van het vak. Ook ontdek je welk type specialisme of werkveld bij jou past.
• Kan ik naast mijn coschap werken of onderzoek doen?
  De master Geneeskunde is een voltijdse opleiding. Tijdens de coschappen heb je een maximale werkweek van 46 uur. Tijdens de voor- en nablokken met een combinatie van contactonderwijs (10-20 uur) en zelfstudie. Of er dan voor jou naast je opleiding tijd en ruimte overblijft om onderzoek te doen of te werken is niet eenduidig te beantwoorden. Dit hangt af van jouw persoonlijke situatie en energieniveau. Als opleiding adviseren we om de volle aandacht op de master te richten.

Onkostenvergoeding

• Krijg ik een vergoeding?
  Binnen de cao's van de verschillende ziekenhuizen en zorginstellingen zijn afspraken gemaakt over een onkostenvergoeding voor coassistenten. Afhankelijk van de plek waar je coschap loopt heb je recht op een onkostenvergoeding (in november 2023 is die rond de €100,- per maand).
• Krijg ik reiskosten vergoed?
  Aan het einde van de coschappen ontvang je een tegemoetkoming in je reiskosten.

Regelingen: meer over regelingen voor masterstudenten Geneeskunde vind je op Regelingen - Voor studenten Geneeskunde - Radboudumc.

Reizen en overnachtingen

• Hoeveel moet ik reizen?
  Ongeveer de helft tot tweederde van de coschappen vinden plaats buiten Nijmegen. Dat betekent dat je afhankelijk van je woonplaats meer of minder vaak reistijd naar een coschaplocatie hebt.
• Zijn er overnachtingsmogelijkheden?
  In alle ziekenhuizen zijn overnachtingsplekken beschikbaar voor tijdens/na een dienst.
• Is er ook huisvesting?
  De ziekenhuizen die wat verder van Nijmegen af liggen hebben zogenaamde co-huizen, waar je als coassistent gratis kunt verblijven. De meeste co's verblijven hier een deel van een coschap en reizen ook af en toe tussendoor naar huis. De duur van coschappen zijn 2-8 weken voor reguliere coschappen en 12 weken voor een senior coschap.
• Hoe is de huisvesting voor de longitudinale track in Doetinchem geregeld?
  In elke co-groep nemen 2 coassistenten deel aan de zogenaamde longitudinale track. Voor deze coassistenten zijn 2-persoonsappartementen beschikbaar met eigen slaapplek.
• Zijn er kosten verbonden aan de co-huizen?
  Nee.
• Moet ik mijn onkostenvergoeding inleveren als ik gebruik maak van een co-huis?
  Nee.

Soorten coschappen en locaties

• Waar loop je coschappen?
  Binnen én buiten het ziekenhuis, binnen en buiten Nijmegen. Je loopt de helft tot tweederde van je coschappen buiten Nijmegen. Op dit moment kan dat zijn op deze locaties: Radboudumc, CWZ, JBZ, Slingeland, ETZ, Laurentius, Rijnstate, Gelre, Viecurie, Gelderse Vallei, SKB. Buiten het ziekenhuis ga je naar GGZ, verpleeghuizen, huisartspraktijken, AVG-instellingen, bedrijfsgeneeskundepraktijken, GGD's, etc. etc. in een brede kring rondom Nijmegen. Binnen de co-groepen wordt de verdeling van plekken samen gemaakt.
• Wat is de longitudinale track?
  Veel coassistenten gaven aan het lastig te vinden elke paar weken naar een nieuwe locatie te moeten. Ook wensten zij eerder contact met specialismen buiten het ziekenhuis. Daarom is de longitudinale track (LT) opgestart. Op dit moment alleen in de regio Doetinchem, naar verwachting in de toekomst op meer locaties. Per co-groep nemen twee coassistenten deel aan de LT. Dat betekent dat zij voor drie episodes (3 x 8 weken) naar het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem gaan. Zij lopen vier dagen coschap in het ziekenhuis en één dag longitudinaal op een vaste plek in de eerste lijn. Het CKO-onderwijs tussendoor is gewoon in Nijmegen. 
• Gaan de coschappen en locaties veranderen?
  Het zorglandschap is enorm in beweging. De zorg in de academische ziekenhuizen wordt steeds specialistischer en steeds meer zorg vindt plaats buiten het ziekenhuis in onder andere de eerste lijn. We zijn bezig om het aantal longitudinale tracks uit te breiden. Dat betekent dat er binnen de huidige vaste episodestructuur meer LT's gaan komen. Als je een indeling in een co-groepnummer hebt, dan betekent dat dat jouw coschappen in de huidige episodestructuur, inclusief één of enkele longitudinale tracks zullen plaatsvinden. Daarnaast zal in de komende jaren de master helemaal worden aangepast om nog beter aan te sluiten bij het toekomstige zorglandschap. Zodra dit aan de orde is wordt daar uitgebreid over gecommuniceerd.
• Kun je een voorkeursregio opgeven voor je coschappen?
  In principe worden de coschapplekken binnen de hele co-groep verdeeld. In sommige situaties zijn er persoonlijke omstandigheden, zoals (mantel)zorg voor kinderen of ziekte, die het nodig maken dat jij je coschappen dichter bij huis loopt. Dergelijke bijzondere persoonlijke situaties kun je bespreken met de studieadviseur. De studieadviseurs bepalen op basis van de situatie wat de best passende oplossing is.

Beoordelingen tijdens de coschappen

• Wat voor toetsen zijn er in de master?
  De toetsing kun je nalezen in de OER die je vindt op Regelingen - Voor studenten Geneeskunde - Radboudumc. In het kort: tijdens je coschappen vraag je feedback via zogenaamde KPB's. Dat zijn feedbackformulieren voor je functioneren in de praktijk. Al deze KPB's vormen input voor een eindbeoordelingsgesprek tijdens je coschap. Daarnaast neem je deel aan toetsen Klinisch redeneren tijdens de nablokken, is er een farmacotherapietoets in episode 7 en doe je vier keer per jaar een voortgangstoets.
• Wat als ik een onvoldoende haal tijdens de master?
  Het komt maar heel zelden voor dat een coassistent een coschap niet haalt. Een coschap niet halen zit zelden of nooit op kennis. Het gaat in het overgrote deel van de gevallen over een combinatie van factoren zoals regie nemen voor je eigen leerproces, professioneel gedrag, omgaan met feedback en toepassen van kennis en informatie. Mocht je een coschap niet halen dan bekijken de stage- of episodecoördinator en examencommissie samen met jou wat de beste manier is om je voor te bereiden op het opnieuw doorlopen van het betreffende coschap en het wel te halen.
• Wat als ik een fout maak?
  Je bent aan het leren tijdens de master, het is onvermijdelijk dat je dingen nog niet weet of fouten maakt. Daar krijg je feedback op en word je in bijgestuurd, zodat je het een volgende keer anders kunt aanpakken. Als coassistent draag je nog geen eindverantwoordelijkheid voor de zorg voor patiënten. Jouw anamnese en onderzoek worden dus gecontroleerd en bijgestuurd. Grote fouten met consequenties voor de patiënt zijn dus niet aan de orde. Opleiders zien graag dat je feedback vraagt, je kwetsbaar opstelt en laat zien dat je feedback en sturing gebruikt om je te ontwikkelen en groeien.