Lymeziekte

Onderzoek

Bij een erythema migrans (de rode huidafwijking van Lymeziekte) hoeven we uw bloed niet te onderzoeken. Als u geen erythema migrans heeft dan is het aantonen van antistoffen in het bloed niet altijd genoeg.

Erythema migrans

Bij een erythema migrans (de rode huidafwijking van Lymeziekte) hoeven we uw bloed niet te onderzoeken op de bacterie. De rode huidafwijking na een tekenbeet is duidelijk genoeg. Heeft u geen erythema migrans? Dan is het aantonen van antistoffen in het bloed niet altijd genoeg. Soms hebben mensen nog antistoffen in hun bloed van een infectie die jaren geleden al genezen is. Soms zitten er nog geen antistoffen in het bloed, terwijl mensen wel Lymeziekte hebben. Zijn er uitslagen van bloedonderzoek uit andere laboratoria? Die vragen we altijd op en bekijken we.

Verwijzing naar het Radboudumc

Wij bekijken de medische informatie in uw verwijsbrief en beoordelen of we u doorsturen naar ons expertisecentrum. Regelmatig ondersteunen wij uw eigen huisarts of specialist telefonisch bij uw verdere behandeling. Soms nodigen wij u uit in het Radboudumc. Het gaat vaak om een eenmalige afspraak. Daarna doet uw eigen arts de behandeling.

Heeft behandeling in ons centrum voor u geen meerwaarde en kan uw huisarts of specialist de behandeling goed uitvoeren? Dan krijgen u en uw huisarts hierover schriftelijk bericht. Als u vragen over uw ziekte, behandeling of verwijzing heeft, kunt u deze aan uw huisarts stellen. Uw huisarts of specialist kan overleggen met de Lymespecialist.

Verwijzing bij acute Lymeziekte op korte termijn

Na telefonisch overleg met behandeld arts (huisarts of verwijzend specialist) kan een patiënt met spoed op de Lyme polikliniek gezien worden. Dit geldt bij een manifestatie zoals actieve Lyme artritis, Lyme neuroborreliose of acrodermatitis chronica atrophicans.

Het vaststellen van Lymeziekte

De Borrelia-bacterie veroorzaakt Lymeziekte. Een teek kan de bacterie via een beet overbrengen. Na een deel (2 tot 3%) van de tekenbeten ontstaat Lymeziekte. Hoe weet u of u Lymeziekte heeft?       

Welk onderzoek kan Lymeziekte vaststellen?

Allereerst beoordeelt de arts uw gezondheidsklachten, de ziektegeschiedenis - uw verhaal - , en uw leefgewoontes (bijvoorbeeld of u meer kans heeft op tekenbeten doordat u veel in de natuur bent). Ook doet de arts lichamelijk onderzoek. Daarnaast kijkt de arts in bepaalde gevallen naar aanvullende onderzoeken, onder andere de resultaten van bloedonderzoek. Hieronder vindt u een overzicht van aanbevolen tests voor Lymeziekte.

Indirecte tests

De meest gebruikte laboratoriumtest voor Lymeziekte is serologisch bloedonderzoek. Deze tests meten de reactie van het lichaam op de Borrelia-bacterie die Lymeziekte veroorzaakt. In Nederland worden twee soorten serologische tests gebruikt, zogeheten ELISA en immunoblots. Beide tests meten antistoffen (herkenningsstoffen) tegen de Borrelia-bacterie. Ze meten dus niet direct of u ziek bent, of dat er levende Borrelia-bacteriën in uw lichaam aanwezig zijn. Daarom worden deze tests indirecte tests genoemd.

Het lichaam maakt deze antistoffen als het in aanraking komt met een Borrelia-bacterie. Het lichaam maakt deze antistoffen niet meteen; na enkele weken kunnen we deze antistoffen voor het eerst meten. Er kunnen twee soorten antistoffen worden gemeten: IgM en IgG. IgM is een antistof die al snel na de besmetting aanwezig kan zijn in het bloed. Na enkele weken wordt een andere antistof door het lichaam gemaakt, deze heet IgG. Deze antistof herkent de Borrelia-bacterie veel beter, maar kan pas langer na de besmetting in het bloed gemeten worden. Doorgaans verdwijnt de IgM antistof na een aantal weken tot maanden uit het bloed, soms blijft deze langere tijd aanwezig, dit betekent niet per se dat iemand nog ziek is. De IgG antistof kan het hele leven in het bloed aanwezig blijven.

De aanwezigheid van antistoffen zegt dus helaas niet altijd iets over de aanwezigheid van de Borrelia-bacterie in uw lichaam. Met name de IgG antistof kan het hele leven in het bloed aanwezig blijven, ook als u al genezen bent en de infectie met de Borrelia-bacterie al lang niet meer aanwezig is. Ongeveer 5-10% van de Nederlandse bevolking heeft deze IgG-antistof tegen de Borrelia-bacterie in het bloed. Slechts een klein deel hiervan heeft Lymeziekte. Het is daarom belangrijk te beseffen dat de soort en de duur van uw klachten mede bepalen hoe de uitslag van uw serologiscche (antistof) test zal worden geinterpreteerd door uw arts. Als uw arts denkt dat er Lymeziekte van het zenuwstelsel aanwezig is, dan zal er een ruggenprik gedaan worden (door de neuroloog). In het afgenomen hersenvocht kan onder andere ook naar antistoffen worden gekeken.

Bij veel andere ziekten geven antistoffen tegen een ziekteverwekker in het bloed bescherming voor de volgende aanraking met dezelfde ziekteverwekker. Helaas geldt dit niet voor Lymeziekte. Dus ook al heeft u eerder Lymeziekte gehad, bij een nieuwe blootstelling aan een besmette teek kan opnieuw Lymeziekte ontstaan.

Directe tests

Als er sprake is van huidafwijkingen door Lymeziekte (Figuur 2 en 3) of bijvoorbeeld een Lyme-artritis (dik en gezwollen gewricht bij Lymeziekte) dan kan het genetisch materiaal (DNA) van de bacterie gevonden worden. Er wordt dan een huidbiopt of een gewrichtspunctie en een zogenaamde PCR test verricht. In sommige gevallen kan de PCR test worden gedaan op hersenvocht (zie boven). In het Amsterdam UMC kunnen we de Borrelia-bacterie ook kweken. Zowel de PCR test als de kweek zijn directe tests: ze tonen de aanwezigheid van de Borrelia-bacterie zelf aan. Helaas zijn de directe tests in de meeste gevallen niet gevoelig genoeg om op bloed te gebruiken. Het wordt dan ook afgeraden om deze op bloed uit te voeren.

1 Erythema migrans is een klinische diagnose: dat wil zeggen als uw arts hieraan denkt, hoeft er geen aanvullend onderzoek plaats te vinden en zal uw arts meteen antibiotische behandeling voorschrijven.

Andere manieren van testen

De huidige manier van testen schiet soms tekort. Mede daardoor worden er andere soorten tests aangeboden door binnen- en soms buitenlandse laboratoria. Vaak zijn die tests niet goed genoeg onderzocht en is het onduidelijk wat de testuitslag betekent. Voorbeelden hiervan zijn de VEGA-test, bioresonantie, levendbloedanalyse, CD57+-test, of de zogeheten fagentest. Er is op dit moment onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat deze tests betrouwbaar zijn. In sommige gevallen is wel de onbetrouwbaarheid met behulp van wetenschappelijk onderzoek aangetoond, zoals voor levendbloedanalyse. Voor andere tests ontbreekt een goed biologisch werkingsmechanisme, zoals voor bioresonantie. Ook bestaan er zogeheten cellulaire tests voor Lymeziekte waar wel wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan, maar de toegevoegde waarde onduidelijk was. Recent onderzoek van het Amsterdam UMC, Radboudumc en RIVM naar deze tests laat zien dat deze cellulaire tests niet geschikt zijn om Lymeziekte vast te stellen. De bovenstaande manieren van testen worden afgeraden in de Nederlandse richtlijn, omdat het risico op een onbetrouwbare uitslag te groot is.

Samenvattend

Lymeziekte kan soms een lastige diagnose zijn. Belangrijk hierbij zijn uw gezondheidsklachten, ziektegeschiedenis en leefgewoontes, maar ook de bevindingen bij lichamelijk onderzoek en de uitslagen van eventuele indirecte (of directe) tests. Op basis hiervan maakt uw arts een inschatting of er sprake kan zijn van Lymeziekte en of (aanvullende) antibiotische behandeling nodig is.

Deze informatie is tot stand gekomen in samenwerking met AmsterdamUMC, partner van Radboudumc in het Nederlands Lyme-expertisecentrum (NLe)

Langdurige klachten bij Lyme­ziekte

Als u Lymeziekte heeft gehad, dan kunnen er langdurige klachten blijven bestaan. Soms wordt dit chronische Lyme genoemd. Deze term is verwarrend, omdat deze klachten verschillende oorzaken kunnen hebben. Het is zowel voor u als voor de dokter van belang om zo goed mogelijk onderscheid te maken tussen deze verschillende oorzaken. Het bepaalt namelijk mede hoe u het beste behandeld kunt worden. Hieronder vindt u een kort overzicht van enkele oorzaken voor langdurige klachten na, bij of toegeschreven aan Lymeziekte.

Persisterende Lymeziekte

Mensen met Lymeziekte hebben een goede kans op genezing als ze op tijd een antibioticumkuur krijgen die de Borrelia-bacterie opruimt. Als de bacteriën ondanks de aanbevolen kuur niet volledig opgeruimd zijn, dan kan de infectie blijven bestaan. We spreken dan van persisterende Lymeziekte. Dit komt gelukkig niet vaak voor. Als dit optreedt zien we meestal geen verbetering van de oorspronkelijk Lymeziekte-kenmerkende klachten, of zelfs uitbreiding van de klachten na de antibioticumkuur. Er wordt dan een aanvullende antibioticumkuur gegeven.

Aanhoudende onstekingsreactie

Symptomen van Lymeziekte ontstaan niet door de Borrelia-bacterie zelf, maar door de ontstekingsreactie van ons lichaam op de bacterie. Deze ontstekingsreactie kan soms lang aanhouden, ook nadat de Borrelia-bacterie, spontaan of na een antibioticumkuur, uit het lichaam verdwenen is. Er is dan geen infectie meer, maar wel nog een ontstekingsreactie. Dit komt met name voor bij een gewrichtsontsteking van de knie, een zogenaamde lyme-artritis. Soms vraagt dit daarom een aanvullende behandeling met ontstekingsremmers in plaats van antibiotica.

Restschade

Ook als de Borrelia-bacterie goed is behandeld met antibiotica, kunt u deels onomkeerbare schade met klachten overhouden. Voorbeelden zijn: schade aan de aangezichtszenuwen na Lymeziekte van het zenuwstelsel (neuroborreliose), of onomkeerbare schade aan de huid en kleine zenuwen met bijvoorbeeld pijnklachten of gevoelsstoornissen na een specifieke late huidafwijking door Lymeziekte (acrodermatitis chronica atrophicans). Bij schade na Lymeziekte heeft een aanvullende antibioticumkuur geen zin. Wel kunt u bijvoorbeeld denken aan gerichte fysiotherapie of pijnstilling.

Postinfectieuze klachten

Een deel van de Lymeziektepatiënten heeft, na hun antibioticumkuur, last van klachten als vermoeidheid, algehele malaise, tintelingen, spier- en gewrichtspijnen, hoofdpijn en concentratie- en geheugenstoornissen. Deze klachten kunnen erg invaliderend zijn, lang aanhouden en wisselend ernstiger worden of afnemen in de tijd. Er zijn geen bewijzen dat de klachten berusten op een aanhoudende of persisterende infectie met de Borrelia-bacterie. Uit eerder onderzoek bleek aanvullende behandeling met de standaard antibiotica geen effect te hebben op deze klachten. Er is meer onderzoek nodig (en gaande) naar het hoe en waarom van deze klachten. Dat is nodig zodat we deze klachten beter leren begrijpen en gerichter kunnen gaan behandelen. Wel kan er, in goed overleg met de patiënt, worden gekeken of revalidatie of andere ondersteunende therapie de klachten zou kunnen doen verminderen. Vergelijkbare klachten komen ook voor na andere infecties, zoals de ziekte van Pfeiffer, Q-koorts (Q-koortsvermoeidheidssyndroom) en Covid-19 (Long-Covid).

Langdurige aan Lymeziekte toegeschreven klachten

Sommige mensen, die nog niet eerder zijn behandeld met antibiotica, ervaren langdurige klachten die om uiteenlopende redenen worden toegeschreven aan lymeziekte, terwijl dat niet (helemaal) wordt ondersteund door een diagnostische test. Vaak zijn dit klachten als vermoeidheid, algehele malaise, tintelingen, spier- en gewrichtspijnen, hoofdpijn en concentratie- en geheugenstoornissen. Ook zijn de klachten vaak invaliderend-  wij zien daar geregeld schrijnende voorbeelden van - en vaak zijn er al verschillende andere medisch specialisten bezocht. Toch is het belangrijk te beseffen dat zelfs bij een positieve uitslag van een aanbevolen diagnostische test (de Borrelia-antistof test) de kans erg klein is dat zulke klachten door lymeziekte worden veroorzaakt. Dat komt onder andere doordat zulke klachten veel voorkomen in de Nederlandse bevolking, en verschillende onderliggende uiteenlopende oorzaken kennen. Bovendien heeft 5-10% van de Nederlandse bevolking antistoffen in zijn of haar bloed tegen de Borrelia-bacterie zonder daar ziek van te zijn. Het is dus maar zeer de vraag wat een positieve testuitslag betekent bij mensen met bijvoorbeeld langdurige vermoeidheid, spier- en gewrichtspijnen, hoofdpijn en concentratie- en geheugenproblemen. Indien nog niet met antibiotica behandeld, kan, in goed overleg tussen patiënt en arts, in deze gevallen gekozen worden voor een antibioticakuur. Dit wordt dan ook wel een ‘proefbehandeling’ genoemd. Als het vermoeden op Lymeziekte in patiënten met dergelijke klachten berust op de positieve uitslag van een niet aanbevolen test, is de kans dat de klachten door lymeziekte komen nog vele malen lager. Goede en uitgebreide uitleg en eventueel onderzoek naar andere onderliggende oorzaken lijken dan belangrijker dan een antibioticumkuur.

Deze informatie is tot stand gekomen in samenwerking met AmsterdamUMC, partner van Radboudumc in het Nederlands Lyme-expertisecentrum (NLe) en grotendeels overgenomen uit Lymeziekte Over teken, tekenbeten en tekenbeetziekten, Joppe Hovius e.a. Hoofdstuk 3.2. Stichting Biowetenschappen en Maatschappij 2021.

Arbeidsgerichte zorg voor mensen met de ziekte van Lyme

In het Radboudumc bestaat een zogenaamd Lyme-expertisecentrum waar gespecialiseerde internist-infectiologen, arts-microbiologen en verpleegkundigen nauw samen werken.   

Ruim een kwart van de mensen die een Lyme infectie hebben doorgemaakt houdt langdurig klachten. Deze klachten kunnen leiden tot beperkingen en problemen in het dagelijks functioneren, onder andere in het werk of de opleiding. Aan het expertisecentrum is daarom ook een klinisch arbeidsgeneeskundige verbonden. Als u door de gevolgen van Lyme-gerelateerde ziekte vragen of problemen heeft op het gebied van opleiding of werk (en inkomen) kunt u verwezen worden naar deze klinisch arbeidsgeneeskundige.

Ziekte van Lyme en Arbeid

Het AmsterdamUMC en het Radboudumc voeren momenteel samen een zorgvernieuwingsproject “Ziekte van Lyme en Arbeid” uit bij mensen met chronische aan Lymeziekte toegeschreven klachten. Bij dit project kunnen patiënten, die vanwege deze klachten onder behandeling zijn bij AmsterdamUMC of Radboudumc, verwezen worden naar een klinisch arbeidsgeneeskundige (KAG) binnen het ziekenhuis. Deze KAG is een specialist op het gebied van arbeid en gezondheid, die gespecialiseerd is in de gevolgen van Lymeziekte voor werk.

Aan deze vernieuwing is een onderzoek gekoppeld om te onderzoeken of patiënten behoefte hebben aan begeleiding op het gebied van werk en waaruit die behoefte bestaat. Het kan bijvoorbeeld gaan om vragen over wat de ziekte en behandeling betekenen voor het werk en over aanpassingen in het werk om aan het werk te kunnen blijven. Maar ook over hoe de terugkeer naar werk aan te pakken en wat de rechten en plichten zijn.

Met uw behandelaar van de afdeling interne geneeskunde kunt u overleggen of u hier eventueel voor in aanmerking komt.

Lees meer over wat de klinisch arbeidsgeneeskundige voor u kan betekenen.

Lopend onderzoek

Het AmsterdamUMC en het Radboudumc voeren momenteel samen een zorgvernieuwingsproject “Ziekte van Lyme en Arbeid” uit bij mensen met chronische aan Lymeziekte toegeschreven klachten. Het gaat om een project waarbij patiënten die vanwege deze klachten onder behandeling zijn bij AmsterdamUMC of Radboudumc verwezen kunnen worden naar een klinisch arbeidsgeneeskundige (KAG), werkzaam binnen het ziekenhuis. Deze KAG is een specialist op het gebied van arbeid en gezondheid, die gespecialiseerd is in de gevolgen van Lymeziekte voor werk.

Aan deze vernieuwing is een onderzoek gekoppeld om na te gaan of patiënten behoefte hebben aan begeleiding op het gebied van werk en waaruit die behoefte bestaat. Het kan bijvoorbeeld gaan om vragen over wat de ziekte en behandeling betekenen voor het werk en over aanpassingen in het werk om aan het werk te kunnen blijven. Maar ook over hoe de terugkeer naar werk aan te pakken en wat de rechten en plichten zijn.

Met uw behandelaar van de afdeling interne geneeskunde kunt u overleggen of u hier eventueel voor in aanmerking komt.