5 vragen aan Bas Bloem – die de hoogste Nederlandse wetenschapsprijs krijgt

De Stevinpremie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de hoogste Nederlandse wetenschapsprijs, is dit jaar toegekend aan hoogleraar Neurologie Bas Bloem van het Radboudumc. Een geweldig eerbetoon! Wat vindt Bas Bloem er zelf van?

1. Gefeliciteerd met deze prachtige prijs. Hoe krijg je zo’n belangrijke boodschap te horen?

‘Het nieuws overviel me nogal: ten eerste omdat het de hoogste wetenschapsprijs in Nederland is, in een veld met een heleboel andere disciplines, zoals wiskunde en sterrenkunde. Ik was vol ongeloof dat dit me ten deel viel. En ten tweede omdat ik het op een vreemde plek hoorde: na drie jaar ging ik weer eens naar een congres, in Boston. Terwijl het vliegtuig taxiede op de landingsbaan, zette ik mijn telefoon aan en zag ik twee gemiste oproepen: Marcel Levi, de baas van het NWO. Ik belde hem direct terug en hij gaf me dit mooie bericht. Daar zit je dan, met al je blijdschap, vast in de gordels, tussen wildvreemden. Ik kon het met niemand delen. Ik heb mijn onbekende buurman maar een klapje op zijn schouders gegeven ...
Maar ik ben vereerd dat ik als spits van ons team - want ik doe dit niet alleen, het is echt teamwerk - deze prijs krijg. Ik wil er meteen graag iets terugdoen voor het Radboudumc.’

2. Wat wil je terugdoen voor het Radboudumc?

‘Ik zie dat hier veel fantastische mensen rondlopen. Daaronder is een groep mensen die het goede doen en daarvoor ook aandacht krijgen, zoals wij. Maar er is ook een grote club die geweldig mooi werk verricht maar niet de aandacht krijgt die het verdient. Ik zou my lessons learned aan ze willen doorgeven, bijvoorbeeld via lezingen: van de omgang met media tot mijn ervaringen met het valoriseren van wetenschappelijke kennis. Op die manier voegt ook onze getalenteerde jonge generatie nog veel meer maatschappelijke impact toe.’

3. De Stevinpremie waardeert naast wetenschappelijk onderzoek juist ook maatschappelijke impact. Wat is die impact dan?

‘Allereerst hebben we enorme zichtbaarheid rondom de ziekte van Parkinson teweeggebracht. Bijna iedereen weet inmiddels dat parkinson de snelst groeiende hersenziekte is. Maar ook het verband tussen pesticiden en parkinson – waar ik wetenschappelijk gezien niet eens het meeste onderzoek naar heb gedaan – hebben we zichtbaar gemaakt.  
Daarnaast hebben we met ons team een landelijk zorgmodel voor de toekomst ontwikkeld: ParkinsonNet. 
Kijk, er zijn twee spannende dossiers voor de toekomst: duurzaamheid en gezondheidszorg. Ook voor die laatste moeten we dingen radicaal anders organiseren, anders wordt het veel te duur en onbeheersbaar. De kaasschaafmethode werkt niet meer. Met ons zorgmodel ParkinsonNet beheersen we wel die kosten. Deskundige zorgprofessionals uit verschillende disciplines werken er samen, brengen kennis in en brengen die samen verder. Bovendien is de patiënt een actieve participant. Maar ook, en dat vind ik heel belangrijk, wordt de zorg hierdoor aantrekkelijker voor de jongere generatie. Binnen een dergelijk netwerk word je als deskundige meer gewaardeerd. En omdat collega’s elkaar hier relatief sneller vinden, wordt de zorg efficiënter en de sfeer collegialer. Dat is hard nodig: ik hoorde laatst dat 25 procent van de coassistenten – een kwart! – na het behalen van het artsexamen aan een andere carrière denkt. Daar moeten we écht wat mee. Ons model kan een mooie blauwdruk vormen voor meer chronische aandoeningen, en voor meer professionele disciplines.

Twintig jaar geleden begonnen we ParkinsonNet overigens niet als masterplan. Mede-architect en goede vriend Marten Munneke en ik startten toen een samenwerking met Nijmeegse fysiotherapeuten. Maar inmiddels is het uitgegroeid tot een landelijk netwerk met internationale armen. Het was een learning on the job-traject.’ 

4. Wat ga je met de 2,5 miljoen euro van de Stevinpremie doen?

‘Onderzoek wordt meestal heel veilig gefinancierd: vaak moet de vraagstelling van tevoren al zo uitvoerig bekeken zijn in pilot-studies dat het antwoord nog nét niet is gegeven, en dat het risico op een eventuele mislukking minimaal is. Met een dergelijk bedrag, dat we nu vrij mogen besteden, kunnen we high risk-high reward-onderzoek doen. We gaan nu – aangevuld met een andere subsidie – voor het eerst kijken of we parkinson kunnen uitstellen of zelfs voorkómen. Concreet gaan we thans nog gezonde mensen, die een verhoogd risico hebben om later parkinson te krijgen (vanwege een genetisch risico, of omdat ze al de allereerste vroege symptomen hebben), proberen meer te laten sporten. Bijzonder is dat we de studie helemaal op afstand gaan uitvoeren, dus zonder dat deelnemers hiervoor naar het Radboudumc of een andere instelling hoeven te komen. 
We bieden de behandeling “op afstand” aan, met behulp van een smartphone-app die we speciaal hiervoor ontwikkelen. Het wordt een soort Pokémon Go, maar dan voor een wat oudere populatie. Ook de uitkomsten meten we op afstand. Diezelfde smartphone registreert bijvoorbeeld je stappen, maar ook parkinson-kenmerken – met de telefoon in je hand kun je symptomen zoals trillen en traagheid meten. Het wordt een schaalbaar onderzoek, dat bovendien een service is voor de deelnemer: we volgen deze mensen eenvoudig, op afstand, en veel individuele gegevens worden gemeten. We doen het onderzoek niet alleen in Nederland, maar ook in de Verenigde Staten en Engeland. De ziekte van Parkinson groeit ook heel snel in Afrika en landen als Brazilië en India. Onze droom is dat we onze toepassing ook daarheen kunnen brengen.’

5.  Heb je hierna nóg een droom?

‘Ik wil meer bereiken op het gebied van preventie, allereerst met ons internationale sportprogramma. Daarnaast wil ik dat de giftige stoffen in de leefomgeving, waarvan we weten dat deze bijdragen aan het veroorzaken van parkinson, afnemen. We denken daarbij onder meer aan bestrijdingsmiddelen die in de landbouw worden gebruikt. Deze tonen een duidelijk verband met het vaker optreden van de ziekte van Parkinson. 
Inmiddels zit ik al met de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en instanties zoals het RIVM en het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden om tafel. Zij erkennen nu ook dat de toegangseisen voor bestrijdingsmiddelen verzwaard moeten worden. Maar daar hebben we Europa voor nodig.
Inmiddels hebben we ook contact met de EFSA, de Europese instantie die gaat over het toelatingsbeleid van bestrijdingsmiddelen. Na herhaaldelijk aandringen komt er nu een werkconferentie over dit onderwerp, in september. Het zou geweldig zijn als daardoor het gebruik van bestrijdingsmiddelen in heel Europa flink afneemt. Daarmee helpen we de zich ontwikkelende parkinsonpandemie in te dammen. Maar het betekent waarschijnlijk ook veel goeds voor de volksgezondheid in het algemeen, want diezelfde bestrijdingsmiddelen kunnen nog veel meer negatieve effecten op de gezondheid hebben.’

En nog een bonusvraag: wat betekent deze prijs voor je?

‘Wat misschien niet veel mensen weten, is dat ik ooit op hoog niveau heb gevolleybald: ik maakte deel uit van Jong Oranje en hoorde bij de ‘gouden’ lichting, onder leiding van Joop Alberda, samen met teamgenoten als Ron Zwerver, Henk Jan Held en Olof van der Meulen. Toen die jongens allemaal doorgingen naar de senioren, nam ik een andere afslag: ik ging Geneeskunde studeren. Later wonnen zij met het team Olympisch goud. En echt, nu heb ik het gevoel dat wij met ons parkinsonteam ook Olympisch goud hebben behaald.’

Meer weten? Hier lees je het nieuwsbericht over de toekenning van de NWO Stevinpremie.  

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Prijzen en benoemingen