Tien jaar Nederlandse samenwerking werpt vruchten af Internationale erkenning voor unieke database voor behandeling op maat bij uitgezaaide kanker

4 oktober 2019

In Nederland werken kankeronderzoekers, oncologen uit inmiddels 45 ziekenhuizen, vele maatschappelijke partners én patiënten al tien jaar intensief samen om iedere individuele patiënt met kanker een behandeling op maat te bieden, onder andere door het hele genoom van een tumor in kaart te brengen. Internist-oncoloog Emile Voest (Antoni van Leeuwenhoek, AVL) en humaan-geneticus Edwin Cuppen (Hartwig Medical Foundation en UMC Utrecht), presenteerden 29 september op het jaarcongres van de European Society for Medical Oncology (ESMO), twee onderzoeken die laten zien hoe deze benadering, en de wereldwijd grootste opgebouwde databank met DNA- en behandelgegevens, patiënten met uitgezaaide kanker meer behandelopties geven. Beide studies zijn gepubliceerd in Nature. Internist-oncologen Carla van Herpen en Niven Mehra hebben vanuit het Radboudumc een grote bijdrage aan deze studie geleverd. Internist-oncoloog, Henk Verheul (sinds 1 juni 2019 in het Radboudumc als internist-oncoloog) is als één van de drie onderzoeksleiders verantwoordelijk voor de klinische studie, het Drug Rediscovery Protocol (DRUP-studie). In deze studie worden patiënten met een uitgezaaide vorm van kanker, zonder dat er nog effectieve behandelingen beschikbaar zijn, alsnog behandeld met een medicijn dat op basis van een zeldzame genetische afwijking in hun tumor mogelijk wel baat zou kunnen geven. Om deze studie binnen het Radboudumc goed te kunnen uitvoeren is multidisciplinaire samenwerking cruciaal. De afdelingen pathologie, klinische genetica, radiologie en longziekten zijn allen nauw betrokken en hierdoor zijn er al bijna 100 patiënten vanuit het Radboudumc aangemeld voor deelname aan de studie.
 
Grootste databank uitgezaaide kanker ter wereld
De wereldwijd unieke Nederlandse samenwerking heeft haar oorsprong in het Center for Personalized Cancer Treatment (CPCT), waarin het AVL, Erasmus MC Kankerinstituut en UMC Utrecht sinds 2010 hun DNA-gericht onderzoek bundelen. Inmiddels zijn er 45 Nederlandse ziekenhuizen aangesloten.
De samenwerking heeft er onder meer in geresulteerd dat Nederland nu de grootste databank ter wereld heeft van uitgezaaide tumoren. Daarin worden data, die verkregen zijn via uitgebreide DNA-analyse van tumorweefsel en gezond DNA, gekoppeld aan behandeluitkomsten - met dank aan inmiddels ruim 6000 patiënten met uitgezaaide kanker die hiervoor een vers weefselbiopt hebben afgestaan. Bij het opmaken van een patiëntrapport komt hieruit de meest actuele informatie over passende behandelopties en lopende studies naar nieuwe behandelingen. De databank wordt beheerd door de Hartwig Medical Foundation, waar ook met de nieuwste methoden de DNA-analyses voor heel Nederland worden uitgevoerd.
 
Landschap van afwijkingen in uitgezaaide tumoren in kaart gebracht
Edwin Cuppen presenteert op de ESMO de grootste genomics-studie ter wereld op het gebied van uitgezaaide kanker. Per kankertype zijn daarmee de afwijkingen in het DNA van uitgezaaide (vaste) tumoren in kaart gebracht, waarmee er inmiddels heel veel kennis beschikbaar is gekomen over de biologie van uitgezaaide kanker. ‘Deze kennis is belangrijk voor het begrijpen van behandelresistentie en voor het ontwikkelen van nieuwe behandelstrategieën’, zegt Cuppen. De studie is gebaseerd op gegevens van 2405 patiënten die tumorweefsel hebben afgestaan voor de gezamenlijke Nederlandse databank. Het onderzoek brengt bij 62% van deze 2405 patiënten genetische varianten aan het licht waarvoor al geregistreerde of experimentele geneesmiddelen bestaan.
Cuppen: ‘Dit geeft ons een flinke wetenschappelijke steun in de rug wanneer we ervoor pleiten om bij iedere patiënt met uitgezaaide kanker een biopt af te nemen om het hele tumor-DNA te analyseren. Ons uiteindelijke doel is dat we tegen alle patiënten op verschillende momenten in hun ziekte kunnen zeggen: we hebben het DNA van uw tumor zo compleet mogelijk bekeken en daar sluit dit medicijn het beste op aan.’

DRUP: nieuwe kansen voor bestaande anti-kankermedicijnen
Emile Voest: ‘Toen we bij patiënten het hele DNA gingen analyseren, zagen we bij 13% van hen DNA-fouten naar voren komen waar al geregistreerde medicijnen voor beschikbaar waren. Omdat tumoren nooit zo breed getest werden, waren die nooit eerder opgevallen, maar nu wel.’ De volgende vraag was: hebben patiënten in de praktijk daadwerkelijk baat bij de medicijnen die volgens de databank bij hun tumor-DNA passen? Om die vraag te beantwoorden is de DRUP-studie ontworpen, een unieke en innovatieve Nederlandse geneesmiddelenstudie die direct is voortgekomen uit het database-project van uitgezaaide kanker.
Voest: ‘We willen zorgen dat patiënten met zeldzame DNA-afwijkingen ook kansen krijgen door een behandeling met een reeds bestaand medicijn, dat alleen niet voor dat doel is ontwikkeld’, zegt Voest.  De DRUP (Drug Rediscovery Protocol) onderzoekt of uitbehandelde patiënten met  - voor hun kankersoort -  zeldzame DNA-profielen, baat hebben bij deze medicijnen.  De DRUP startte in 2016 en Emile Voest maakt op de ESMO namens het hele team de balans op van de eerste drie jaar.
In de DRUP krijgen kleine groepjes patiënten met hetzelfde tumortype en dezelfde zeldzame DNA-fout een medicijn dat voor andere kankersoorten is geregistreerd. Bij de eerste 215 patiënten die behandeld zijn op basis van een DNA-fout bleef bij 34% de ziekte minimaal 4 maanden stabiel of de tumor werd kleiner. In een van de twee cohorten die inmiddels gesloten zijn (nivolumab voor MSI-tumoren) was dat percentage zelfs 67%. Om nieuwe patiënten ook toegang te geven tot deze laatste behandeling hebben oncologen, Zorginstituut Nederland en de zorgverzekeraars toen de koppen bij elkaar gestoken en een nieuw vergoedingsmodel op maat van de patiënt bedacht. Zo gaat maatschappelijke innovatie hand in hand met wetenschappelijke innovatie. Er zijn echter ook patiëntengroepen met DNA-fouten die geen enkel voordeel hadden van hun studiemedicijn. ‘Een zeer belangrijk aspect van DRUP is dat deze informatie allemaal gedeeld wordt, zodat we er met zijn allen continu van leren’, zegt Voest.
Bij de DRUP-studie zijn via het CPCT 36 ziekenhuizen betrokken. Onderzoeksleiders zijn Emile Voest (AVL), Henk Verheul (Radboud UMC) en Hans Gelderblom (LUMC). De studie wordt mede mogelijk gemaakt door KWF, Barcode for Life, Hartwig Medical Foundation en farmaceutische bedrijven die aanvullend onderzoek naar geneesmiddelen willen doen.

Achtergrond: redenen om te gaan pionieren
Het eerste decennium van de 21^e eeuw was een spannende tijd voor het kankeronderzoek. Er werden steeds meer DNA-afwijkingen in kankercellen gevonden die een aanknopingspunt konden zijn voor een gericht medicijn. Individuele patiënten konden daar vervolgens op getest worden en in principe een behandeling op maat krijgen, gericht op hun tumor-DNA. Toch profiteren nog lang niet alle patiënten hiervan. Vooral voor patiënten met uitgezaaide kanker – verantwoordelijk voor 90% van de sterfte aan kanker – kon en kan nog te weinig worden gedaan.
Voest: ‘We begonnen dit project in 2008, uit frustratie over de one-size-fits-all behandeling per tumorsoort die toen nog gangbaar was. Cuppen vult aan: ‘Ons doel was vanaf het begin om grootschalige DNA-analyses te koppelen aan behandeluitkomsten en zo een database te maken die volgende generaties dokters en patiënten kan helpen tot betere behandelbeslissingen te komen.’
Al snel zagen onderzoekers dat DNA-sequencing en analyse professioneel en gecentraliseerd moesten plaatsvinden, om snel rapporten van hoge kwaliteit aan behandelaars te kunnen leveren. In 2015 werd daartoe de Hartwig Medical Foundation opgericht. De uitgebreide DNA-analyse en rapporten kunnen inmiddels binnen 2 weken worden geleverd.
Nederland loopt internationaal vooraan in het onderzoek naar behandeling op maat. Vanuit het buitenland wordt met grote interesse naar het Nederlandse model gekeken. De trekkers van de DRUP-studie werken samen met vergelijkbare studies in de VS, Canada en Denemarken. Op die manier kan nieuwe kennis snel verspreid en toegepast worden en kunnen databases worden gekoppeld.
 
De toekomst: uitgebreide DNA-test voor iedere patiënt met kanker
De beide studies die op de ESMO zijn gepresenteerd brengen de stand van de wetenschap op het gebied van behandeling op maat bij kanker een flinke stap verder, en laten zien dat een uitgebreide DNA-test voor iedere patiënt met kanker de zorg, de betaalbaarheid van de zorg en de kennisoverdracht verbetert. De informatie is van onschatbare waarde voor (regionale) zorgnetwerken en multidisciplinaire behandelteams. Daarin werken oncologen, pathologen en radiologen zo goed mogelijk samen om de diagnostiek en behandeling op elkaar te laten aansluiten, om zowel onder- als overbehandeling - met alle maatschappelijke kosten van dien - te voorkomen. Informatie over effectiviteit van een behandeling bij de persoonlijke DNA-opmaak en het tumorprofiel van een patiënt levert doorslaggevende informatie op voor de juiste behandelkeuze.
Het AVL en de Hartwig Medical Foundation onderzoeken nu of uitgebreide DNA-analyse ook buiten studieverband in de dagelijkse ziekenhuisdiagnostiek haalbaar is, meerwaarde heeft en kosteneffectief is. In Nederland is een uitgebreide DNA-test nog geen onderdeel van het standaard behandelpad van een patiënt.
   


 

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen