Hoe maak je afwegingen bij ernstige zieke ouderen met corona? - Artsen Radboudumc: ‘We helpen onze patiënten door samen voor een zorgvuldige triage te zorgen’

Nieuws Hoe maak je afwegingen bij ernstige zieke ouderen met corona?

3 april 2020

In de media is nogal wat aandacht voor de landelijke leidraad voor ernstig zieke ouderen met corona. Die door een brede groep van artsenorganisaties onderschreven leidraad werd 27 maart in gebruik genomen. Eén onderdeel kwam al snel onder een vergrootglas te liggen: welke keuzes blijven er over voor uiterst kwetsbare mensen zoals 80-plussers die al meerdere ziekten hebben? Is er plek voor hen op de IC als door corona de nood aan de man of vrouw is? We vroegen drie aan ons ziekenhuis verbonden artsen om uitleg. Alle drie spelen een rol bij de medische zorg aan ouderen.

Het heet officieel de ‘leidraad triage behandeling thuis, verpleeghuis of ziekenhuis bij ouderen met covid19’. Huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde en ziekenhuisartsen pakken de leidraad erbij zodra ze moeten afwegen of het zinvol is om een oudere die het coronavirus opliep door te verwijzen naar het ziekenhuis. Of binnen het ziekenhuis naar een IC-bed.

Idealiter krijgt iedere (oudere) patiënt de juiste zorg op de juiste plek. Artsen hebben daarin een belangrijke rol. Ze moeten ervoor zorgen dat vitale ouderen voldoende zorg krijgen (geen onderbehandeling). Tegelijk is het hun verantwoordelijkheid te helpen voorkomen dat kwetsbare, al sterk verzwakte ouderen die de door het coronavirus veroorzaakte klachten erbij krijgen nog een heftige ziekenhuisbehandeling tegemoet gaan. Oftewel: artsen hebben ook oog voor de kans op overbehandeling. Precies daar ligt ruimte voor discussie. De inschattingen van patiënt, naasten en arts komen vaak, maar niet altijd overeen.

Kritische geluiden

De gedachte leeft bij sommigen dat artsen die een ziekenhuisopname ontmoedigen hun patiënt een kans - hoe miniem ook - om te herstellen ontnemen. Dat zorgt hier en daar voor vragen en kritische geluiden. Zijn de artsen wel onafhankelijk genoeg, of denken ze stiekem ook aan de beperkte hoeveelheid beademingsbedden in de ziekenhuizen? Heeft oma van 83 nog wel een eerlijke kans om van corona te herstellen? Vooral via social media is een gerucht snel verspreid. Daar komen ook goede vragen bij. Bijvoorbeeld: kan een arts het ziektebeloop van dit nieuwe, nog vrij onbekende virus wel goed inschatten?

‘Sommige vragen zijn heel terecht, geen enkele arts heeft moeite met zulke vragen’, zegt huisarts Carel Veldhoven, die ook werkzaam is als specialist pijn en palliatieve geneeskunde in het Radboudumc. ‘Maar één ding wil ik direct heel duidelijk maken: áls ik als arts adviseer om het beloop van de corona-besmetting thuis af te wachten, dan is dat nooit omdat er geen plek is of omdat ik iemand al heb ‘afgeschreven’. Ik kijk naar de prognose en naar wat de best mogelijke zorg is die de patiënt kan krijgen. Als ik met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan zeggen dat de patiënt in het ziekenhuis een zorgtraject tegemoet gaat dat geen herstel maar juist extra lijden zal veroorzaken, dan zal ik tegen ziekenhuisopname adviseren. Er is geen geneesmiddel tegen corona, ook niet in het ziekenhuis. De kans dat je als kwetsbare oudere de ziekenhuisopname niet overleeft en sterft met amper of geen familie om je heen, is groot. Anders gezegd: thuis blijven is voor deze mensen vaak een betere optie dan naar het ziekenhuis gaan.’

‘Dit is allang de praktijk’

Hoogleraar ouderengeneeskunde Raymond Koopmans is actief binnen tal van Nederlandse organisaties op het gebied van het beleid rond ouderenzorg. Daarnaast is hij als specialist ouderengeneeskunde verbonden aan stichting De Waalboog in Nijmegen: hij kent ook de dagelijkse praktijk van de zorg voor kwetsbare ouderen. ‘Het bespreekbaar maken van de vraag of iemand die al verschillende ziektes heeft bij een nieuwe ernstige aandoening wel of niet naar het ziekenhuis zal gaan, is al jaren heel gewoon’, legt hij uit. ‘Deze vraag past bij de vraag of iemand wel of niet gereanimeerd wil worden. Maar, er is wel één belangrijk verschil bij een corona-patiënt. Precies wat Carel (Veldhoven – red.) zegt: we weten vooraf dat er geen behandeling of medicijn klaarligt, ook niet in het ziekenhuis. Dat verandert het gesprek. De patiënt en diens familie begrijpen heel goed dat een ziekenhuisbehandeling heel zwaar en mogelijk zelfs fataal kan zijn. Er zijn maar weinig mensen die in die omstandigheden voor het ziekenhuis kiezen. Liever krijgen ze de best mogelijke zorg in hun vertrouwde omgeving.’

Eerlijk gesprek

Volgens Koopmans gaat het om maatwerk. Hij vindt dat de leidraad die 27 maart in werking trad dit maatwerk goed verwoordt en inzichtelijk maakt. Koopmans: ‘Niet alleen voor ouderen, maar ook voor een bredere groep van kwetsbare mensen in verpleeghuizen. Denk aan jonge mensen met dementie, jongeren met niet-aangeboren hersenletsel, of ouderen binnen de geriatrische revalidatie. Er zijn allerlei mensen in kwetsbare omstandigheden voor wie maatwerk nodig is. Ook met hen moeten we het gesprek aangaan als ze covid19 krijgen. De leidraad helpt hierbij.’

Indringend

Anesthesioloog en hoogleraar pijn- en palliatieve geneeskunde Kris Vissers onderschrijft het belang van ‘eerlijk het gesprek aangaan’ met de patiënt. Sterker nog, hij vindt het bij het zorgvuldigheidsprincipe horen waaraan een arts moet voldoen: ‘In veel ziekenhuizen, ook het Radboudumc, krijgen zeer kwetsbare patiënten op een bepaald moment indringende vragen over wat ze nog van het leven verwachten, omdat de grenzen van wat er curatief gedaan kan worden in zicht zijn. Doorbehandelen met als gevolg een slechtere kwaliteit van leven is vaak niet meer de goede richting, mensen willen dat meestal ook niet meer. Nu rondom covid19 zie je dat vrij onverwacht een grotere groep het gevoel krijgt dat men hierover moet nadenken: ‘wat als er iets ernstigs gebeurt?’ Dit kun je met je naasten bespreken, maar natuurlijk ook met je huisarts.’

Geriafoon

De leidraad die bij de triage van met het coronavirus besmette ouderen wordt gebruikt, staat in medisch Nederland eigenlijk niet ter discussie. Alle medische gremia scharen zich er achter. De consensus was feitelijk nog breder: onder meer twee grote ouderenbonden en het RIVM lazen over de schouders van de opstellers mee. Vissers: ‘Zowel landelijk als ook hier in de regio Nijmegen werken alle lijnen hierin prima samen. Huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde, medisch specialisten: iedereen weet elkaar goed te vinden. Een mooi voorbeeld vind ik de geriafoon. Dat is een informatielijn voor huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde die een geriater willen raadplegen om hun oudere patiënt goed onderbouwd te adviseren. In deze corona-tijd een concreet, nuttig hulpmiddel. In bredere zin staat het symbool voor goede transmurale samenwerking. Daarmee helpen we elkaar en onze patiënten.’