Verlies van je baby tijdens de zwangerschap of bevalling

Broers en zussen betrekken bij het overlijden

Bij het verlies van je kind ben je niet alleen als ouders direct betrokken, er kunnen ook broers en zussen bij betrokken zijn. Afhankelijk van de leeftijd van de broers en zussen van je overleden kind komen er mogelijk vragen bij je op over wat je hen moet vertellen, zoals: Moeten ze het weten dat hun broertje of zusje gaat overlijden? Hoe vertel je het? Hoe wil je het overlijden en de dood weergeven voor het kind of de kinderen? 

Om je kind(eren) goed op te kunnen vangen, is het belangrijk dat je bij deze gedachten stil blijft staan. Ook al zijn de kinderen in het gezin nog jong, vertel hen op eenvoudige wijze wat er is gebeurd. Vertel ze wat jij voelt en laat ze vertellen wat zij voelen. Het is beter vragen te beantwoorden dan ze in onzekerheid te laten. Ook kleine kinderen begrijpen dan wat er met hun broertje of zusje aan de hand is. Zo kunnen ze jouw en hun eigen gevoelens van verlies beter plaatsen. Kinderen hebben daar vaak hun eigen uitingswijzen voor, bijvoorbeeld via spel, verhaaltjes, tekeningen of gesprekjes onder elkaar of met jou. 

Welke voorstelling kinderen zich er ook bij maken, geef ze de kans op hun eigen manier het overlijden van een broertje of zusje te beleven. Als je de kinderen laat delen in wat jullie als gezin is overkomen, houd je mogelijkheden open om later steeds vrij over je overleden kind te kunnen praten. 

Soms is het voor ouders lastig om de aandacht voor het overleden kind en het verlies te combineren met de aanwezigheid van de andere kinderen. Dat is niet vreemd. Een mogelijkheid is om je kind tijdelijk aan een vertrouwd persoon over te laten zodat je zelf de ruimte hebt om je aan je gevoelens over te geven. 

Taakje geven

Om hen te ondersteunen bij de verwerking van hun verlies, kun je overwegen de broertjes en zusjes een eigen taak te geven, aansluitend op het niveau van het kind en de situatie. 

Deze taken kunnen bestaan uit het (voor)lezen van boekjes die te maken hebben met de dood, het maken van een afscheidsboekje, tekening of het versieren van een (haarlok)doosje. De dingen die gemaakt zijn, kunnen meegegeven worden aan het overleden broertje en/of zusje. Het kan ook mooi zijn om hetzelfde voorwerp te delen, bijvoorbeeld een knuffel, zodat er een verbintenis blijft want ze hebben allebei hetzelfde voorwerp of knuffeltje. Het maken van foto’s en het bijhouden van een dagboekje kan kinderen ook helpen met hun verwerking. Ook zouden zij een herinneringsdoos kunnen maken of helpen met het beschilderen van de kist. Dit zijn enkele voorbeelden, kijk wat er in jouw geval (gevoelsmatig) het beste aansluit op de situatie. 

Bij vragen of verduidelijking kun je terecht bij de Medisch Pedagogisch Zorgverlener en eventueel de verpleegkundige van de afdeling.

Uw kind is overleden tijdens de zwangerschap

• De bevalling

  De eerste reactie na het slechte nieuws is vaak om ‘het kind er zo snel mogelijk uit te halen’, het liefst via een keizersnede. Het idee om een dood kindje te dragen of een ‘gewone bevalling’ te moeten doormaken, is vaak te pijnlijk. Medisch gezien is een onnodige operatie niet verantwoord. De ervaring leert dat een bevalling via de natuurlijke weg belangrijk is voor het rouwproces. De geboorte wordt werkelijkheid en niet iets wat je vaag overkomt. Sommige moeders houden aan de bevalling ook het gevoel over écht iets voor hun kind gedaan te hebben.
  
  Je kunt opzien tegen een bewust meegemaakte bevalling. Bespreek dit met de behandelend arts en/of andere hulpverleners zoals de maatschappelijk werker zodat zij jou zo goed mogelijk kunnen ondersteunen.
  
  Ook voor jouw partner is dit een moeilijke tijd. Partners voelen zich soms overbodig, onzeker en machteloos tijdens de bevalling en geboorte. Naast hun eigen verdriet moeten zij toezien hoe hun geliefde pijn lijdt. Partners denken soms dat zij sterk moeten zijn, maar het is belangrijk dat ook zij hun emoties tonen en delen.

  In het ziekenhuis

  Als de bevalling vanzelf op gang komt, als je besluit tot het inleiden van de bevalling of als er een medische noodzaak bestaat, nemen we je op in het Radboudumc. Je bevalt in een verloskamer. Daar bespreken de verpleegkundige en de gynaecoloog nogmaals wat je die dag(en) te wachten staat.
  
  Je kunt op de afdeling soms geconfronteerd worden met andere vrouwen die aan het bevallen zijn. Het horen of zien van pasgeboren kinderen is mogelijk pijnlijk voor je. Toch is het belangrijk om daar te bevallen waar de beste medische zorg voor handen is.

  Weeën opwekken

  Als de weeën worden opgewekt, gebeurt dit met een infuus met oxytocine of met vaginale tabletten (Misoprostol). Meestal vindt de bevalling binnen 24 uur plaats. Soms kan het langer duren. Dit betekent niet dat je de hele tijd pijnlijke weeën hebt. Vaak duurt het een tijd voordat de weeën op gang komen.

  Pijnstilling

  Meestal krijg je pijnstillende middelen als je daar om vraagt. Het is belangrijk dat je zelf op tijd aangeeft wanneer de pijn te hevig wordt. Er zijn verschillende middelen om de pijn te verlichten: medicijnen via een infuus of een ruggenprik. Bij een ruggenprik verdoven we het onderste deel van je lichaam. Bij een ingeleide bevalling met Misoprostol verloopt de ontsluiting (het opengaan van de baarmoedermond) vaak anders dan bij een gewone bevalling. Lange tijd lijkt er nauwelijks iets te gebeuren, en dan vrij plotseling is er sprake van volledige ontsluiting en persdrang.
  
  Het komt vaker voor dat de placenta (moederkoek) na de bevalling in de baarmoeder vast zit, zeker als de zwangerschap nog niet zo ver gevorderd was. De gynaecoloog verwijdert de placenta dan tijdens een korte ingreep onder narcose op de operatiekamer.

  Een bevalling thuis

  Als jouw kind rond de uitgerekende datum is overleden en je van plan was thuis te bevallen, kun je in overleg met de verloskundige nog steeds thuis bevallen. Je hebt dan wel eerst een gesprek met een gynaecoloog. We kunnen een thuisbevalling niet inleiden. Ook is pijnstilling over het algemeen niet mogelijk. Na de bevalling kan je kind, als je dat wil, wel in het ziekenhuis worden onderzocht om de oorzaak van het overlijden te achterhalen.

• Nacontrole in het ziekenhuis

  De nacontrole bij de gynaecoloog is voor veel ouders van een overleden kind een belangrijk moment. Het kan confronterend zijn om weer in het ziekenhuis te zijn waar het verlies heeft plaatsgevonden. Het kan ook helpen om over alle feiten en emoties te spreken.

​​​​​​​Onderzoek naar overlijden

Als er nog vragen zijn over waarom jullie kind is overleden, dan is het soms mogelijk om extra onderzoek te laten doen. 

De arts bespreekt alle opties met je en kan meer informatie geven over de verschillende onderzoeken. 

Hoe lang het duurt voordat de uitslag bekend is, hangt af van het onderzoek. De uitslagen van eventuele onderzoeken kunnen je helpen bij het verwerkingsproces. Soms zijn uitkomsten belangrijk om de oorzaak van het overlijden te achterhalen of om de kans op herhaling in een volgende zwangerschap in te schatten. 

Bij kinderen die dood geboren worden, vinden we vaak geen duidelijke oorzaak voor het overlijden. Bloedonderzoek, obductie en eventueel chromosoomonderzoek leiden dan vaak niet tot afwijkende bevindingen. Dit geeft vaak gemengde gevoelens: aan de ene kant is er opluchting omdat het kind gezond was want meestal is er dan geen verhoogde kans op herhaling. Aan de andere kant blijft er de pijnlijke werkelijkheid van het verlies. 

Na 6 weken tot 3 maanden worden jullie uitgenodigd voor een nagesprek met de arts en verpleegkundige en dan bespreken zij ook de uitkomsten van eventuele onderzoeken met jullie. 

Aangifte bij de Burgerlijke Stand

• Doodgeboren na een zwangerschap van 24 weken of langer

  Elk kind dat levenloos wordt geboren na een zwangerschapsduur van 24 weken moet worden aangegeven bij de Burgerlijke Stand van de gemeente waar de bevalling plaatsvond. Dit is alleen een aangifte van overlijden. De Wet op de Lijkbezorging van 1991 bepaalt dat er dan een ‘Akte van een levenloos geboren kind’ wordt opgemaakt. Het Radboudumc geeft een verklaring af waaruit blijkt dat jouw kind levenloos geboren is. Deze akte neem je mee naar de gemeente.
   

• Doodgeboren na een zwangerschap korter dan 24 weken

  Wanneer je kind geboren is na een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken, dan is “De Wet op de Lijkbezorging” niet van toepassing. Aangifte bij gemeente is niet verplicht, maar mag altijd. Ook met terugwerkende kracht. 

  Uitzondering: Indien je kind wordt geboren na een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken, maar langer dan 24 uur leeft, dan is “De Wet op de Lijkbezorging” wel van toepassing. Dan is aangifte verplicht.

• Overleden na de geboorte 

  Na het overlijden van jullie kind krijg je een overlijdensverklaring. Je kunt de aangifte van overlijden ook laten doen door de begrafenisondernemer of iemand die bij de bevalling was (bijvoorbeeld de verloskundige of arts). Als je kind is overleden voordat je aangifte van geboorte kon doen, dan maakt de Burgerlijke Stand op grond van de overlijdensverklaring van de dokter een akte op. Hierin staat dat je kind was overleden op het moment van de aangifte. 

• Informatie gemeente Nijmegen

  Kijk voor meer informatie op de website van de gemeente Nijmegen.

Opbaren

Het is belangrijk om samen te beslissen waar jullie kind verblijft in de dagen tot de uitvaart.Jullie mogen je kind mee naar huis nemen, naar een rouwcentrum bij je in de buurt en uiteraard mag je kind ook bij ons in het mortuarium blijven. De beslissing waar jullie je kind opbaren, kun je ieder moment wijzigen. Je kunt zelf de begrafenis of crematie voor je kind regelen. Hiervoor mag je ook een uitvaartbegeleider van je voorkeur inschakelen. Deze regelt meestal alle praktische zaken.

• Naar het mortuarium

  Wij adviseren om het lichaam van jullie kind 24 uur te koelen in het mortuarium. Dit is niet verplicht. Je kunt dit overleggen met de uitvaartbegeleider. Als jullie kiezen om je kind op te baren in een mortuarium, dan is het belangrijk om goed op de hoogte te zijn van de regels, prijzen en afspraken van het desbetreffende mortuarium. Een mogelijkheid die sommige mortuaria bieden is de familiekamer. Dit is een kamer waarvan je de sleutel krijgt waarmee je 24 uur per dag naar binnen kunt.

  Als je meer informatie wil over de mogelijkheden in het mortuarium van het Radboudumc, vraag hier dan naar bij de verpleegkundige. De medewerkers van ons mortuarium en de verpleegkundige denken graag met je mee en nemen de verschillende keuzemogelijkheden met je door, bijvoorbeeld rituele wassing. 

  Als een kind enkele dagen overleden is, kan de huid wat loslaten. Ook de schedel is vaak slap. Uit ervaring weten we dat veel ouders ook in deze situatie hun kind willen zien. De verpleging kan jullie hierbij begeleiden. Afhankelijk van de zwangerschapsduur is het mogelijk je kind zelf te wassen of erbij te zijn als de verpleegkundige dat doet. Als je het wil, kun je kleertjes, een omslagdoek of een mandje/kistje meenemen. Je baby blijft er goed uitzien als we hem of haar koelen. Dit kan door een koelplaatje of door de baby in water te leggen.

• Balsemen

  Het is ook mogelijk om jullie baby te laten balsemen. Het voordeel hiervan is dat je baby niet gekoeld hoeft te worden en je daardoor je kind meer bij je kunt houden. Ook blijft het lichaam langer mooi. Het nadeel is dat je baby daarvoor eerst naar een thanatopracteur moet om gebalsemd te worden en daardoor even weg moet bij de ouders. 

• Jullie kind mee naar huis

  Als jullie je kind thuis willen opbaren, dan kun je zelf bepalen wanneer je bij je kind wilt zijn. Je kunt je kind mee naar huis nemen tot de dag van de begrafenis of crematie. Je krijgt dan een verklaring van levenloze geboorte of een verklaring van overlijden uit het ziekenhuis mee. Jullie kunnen je kind in een reiswiegje, mandje of kistje vervoeren, maar je mag hem of haar ook vasthouden.
   

• De watermethode

  De watermethode is een manier om jullie overleden kind mooi te houden tot de begrafenis of crematie. De ervaring leert dat bij het opbaren van een baby in water de huid lichter wordt, ook als deze donker verkleurd was. Ook neemt de huid wat water op, waardoor de baby er goed uit blijft zien. Bij het opbaren in water treedt er geen vervorming op en de huid beschadigt niet door aan- of uitkleden van je baby, of door hem of haar in of uit bakje of dekentje halen. Eventuele afwijkingen kunnen wel zichtbaarder worden. 

  Als je van de watermethode gebruik wil maken, dan raden wij aan de baby binnen een half uur tot een uur in koud water te leggen. Je kunt dat zelf doen of het laten doen door de verpleegkundige. Wij gebruiken een plastic bak(je) voor het opbaren, maar je mag ook zelf een kom, schaal of vaas meenemen. Het kindje moet helemaal onder water liggen. 
  Het advies is om het water elke dag te verversen. Soms is het nodig het water wat vaker te verversen. Als je kindje in het water is opgebaard, kunt hem of haar er altijd weer even uitnemen om vast te houden en te knuffelen.

Begraven of cremeren

Het is wettelijk bepaald dat een overleden baby vanaf 24 weken zwangerschap moet worden gecremeerd of begraven. De ouders zijn hiervoor verantwoordelijk. Het is mogelijk alles rondom het afscheid zelf te regelen. Je kunt dit ook overlaten aan een uitvaartbegeleider en in overleg bepalen wat het beste bij jullie past. 

Jullie kunnen kiezen voor een begrafenis of crematie in je eigen omgeving. Een uitvaartbegeleider kan dit voor je regelen, maar je kunt ook zonder een uitvaartondernemer, direct contact opnemen met de beheerder van een begraafplaats of crematorium. Het is belangrijk om goed na te denken over de manier waarop je de uitvaart wil houden. 

Geboren voor de 24e week

Ook als jullie overleden kind voor de 24e week van de zwangerschap geboren is, kun je kiezen voor een begrafenis of crematie in je eigen omgeving. Wanneer je kind voor de 24 weken zwangerschapsduur in het Radboudumc geboren is, kun je hem of haar ook via een gezamenlijke crematie laten cremeren. Deze vindt 6 keer per jaar plaats in crematorium Jonkerbos in Nijmegen. Bij de crematie kun je niet aanwezig zijn, wel bij de verstrooiing van de as. Hier zijn geen kosten aan verbonden. Wanneer je in een ander ziekenhuis bevalt, kun je navraag doen naar de mogelijkheden daar. Als jullie kind voor de 24e week van de zwangerschap geboren is en langer dan 24 uur geleefd heeft, dan is crematie via het Radboudumc niet mogelijk. Je draagt dan zelf zorg voor een crematie of begrafenis.

Jullie kunnen je kind ook ter beschikking stellen aan de wetenschap. De arts kan je hier mee over vertellen.

Kosten

De kosten voor een crematie of begrafenis via een uitvaartondernemer kunnen verschillen. Je kunt een offerte laten maken zodat jullie niet voor onverwachte kosten komen te staan. In de meeste begrafenisverzekeringen zijn ook begrafenis- of crematiekosten voor een levenloos geboren kind meeverzekerd. Je kunt hiervoor contact opnemen met de uitvaartverzekeraar. Als je zelf alles regelt, kunnen de kosten lager zijn.

Nagesprek met de kinderarts

2 tot 3 maanden na het overlijden van jullie kind vindt er een gesprek plaats met de (kinder)arts.Tijdens dit gesprek kunnen jullie vragen stellen. Je kunt medische vragen stellen en er is ook ruimte om te vertellen hoe het emotioneel met je gaat. Dit gesprek kan emotioneel zijn. Het is daarom handig om de vragen die je hebt vooraf op te schrijven, zodat je niets vergeet. Als er obductie of ander onderzoek is verricht, dan krijg je tijdens dit gesprek de uitslag.

Daarnaast bespreekt de arts wat jullie verwachtingen zijn voor de toekomst. Als je bijvoorbeeld meer wilt weten over erfelijkheidsonderzoek of bijvoorbeeld een vruchtwaterpunctie bij een eventueele volgende zwangerschap, dan informeert de arts je hier zo goed mogelijk over. 

Ondersteuning Medisch maatschappelijk werk en Medisch Pedagogische Zorg

Het verlies van jullie kind is een zeer ingrijpende en verdrietige gebeurtenis. Voor jullie zelf, maar ook voor je directe omgeving. Om jullie te ondersteunen bij het verwerken van dit verlies, is het mogelijk om hierover te praten met een maatschappelijk werker van het Radboudumc. 

Wil je een afspraak maken voor een gesprek met de maatschappelijk werker, dan kun je bellen met het secretariaat:

• Afdeling Verloskunde: (024) 361 47 26

Een volgende zwangerschap

Je vraagt je na een tijdje mogelijk af wat het goede moment is om te proberen weer zwanger te worden. Dit is moeilijk aan te geven en het is voor iedereen anders.

Rouwgevoelens kunnen terugkomen na de geboorte van een volgend kind. Met de gynaecoloog of verloskundige kun je, bij een volgende kinderwens, bespreken of er risico’s zijn bij een nieuwe zwangerschap.

Een zwangerschap die volgt op de geboorte van een levenloos kind is voor elk ouderpaar een spannende periode. Er is vaak geen sprake van ‘een roze wolk’. De spannendste periode is meestal rond de tijd dat het de vorige keer fout ging. Overleg met degene die je zwangerschap controleert, of je in deze periode wat vaker voor controle kunt komt als je dat zelf wil.

De echte rust komt bij de meeste ouders pas als een volgend kind gezond in hun armen ligt. Niet alleen een volgende zwangerschap, maar ook de geboorte van een volgend kind kan alle herinneringen en verdriet om jullie overleden kind weer oproepen. Veel ouders ervaren tijdens een volgende zwangerschap, of alleen al bij de gedachte eraan, schuldgevoelens ten opzichte van het overleden kind. Praat over deze gevoelens of zet ze op papier. Het kan bijvoorbeeld opluchten een brief te schrijven aan je overleden kind.

Meer lezen

• Marit Leeuwenhart – Dag meisje. "Dag meisje" vertelt in veertig columns het verhaal van een moeder die besluit om haar zwangerschap af te breken als blijkt dat het kindje een ernstige genetische afwijking heeft. Eerlijk en op lichte toon schrijft ze over rouw en de liefde voor haar kindje.
• M. van den Berg – Je kind verliezen.
• Elisabeth McCracken – Hersenspinsel. Over het overlijden van haar zoontje tijdens de zwangerschap.
• M. Cuisinier – Als je baby sterft.
• Christine Geerinck-Vercammen – Stille baby's. Rouwverwerking bij doodgeboorte en zwangerschapsafbreking.
• Johan de Boer – Een klein wit kistje. Over een tweelingzwangerschap waarbij een baby overlijdt tijdens de zwangerschap.
• Peter Euler – Drie keer vette niks. Over een echtpaar dat in 3 jaar tijd 3 baby’s verliest.
• Irene van Wesel – Kusje in de wind. Over het rouwproces en praktische zaken rondom doodgeboorte. Het besteedt ook aandacht aan de impact op het leven en het gezin.
• Irene van Wesel – Liever bij mij. Over 33 ouders en paren die een kindje, soms meerdere kindjes, verloren tijdens of na de zwangerschap. Zij namen daarmee niet alleen afscheid van hun baby, maar ook van alle dromen en wensen die zij voor hem of haar hadden.
• Jeannette Rietberg & Maria Pel – Altijd een kind te kort. Handboek voor ouders die zwanger zijn of willen worden nadat zij eerder een baby verloren rond de geboorte.
• Casper van Koppenhagen – Ik had je gedacht mijn kind. Over het verlies van 2 zoons kort na de geboorte.
• Jan Bleijen – Doodgeboren. Boek over ervaringen van ouders van een doodgeboren baby.
• Dora Rovers – Isabella - een gelukkig afscheid. Journaliste schrijft over het afscheid van haar doodgeboren dochtertje.

Kinderen en rouw

• Marja Bos-Meeuwsen – Samen verdrietig. Rouwverwerking voor ouders en kinderen.
• Riet Fiddelaers-Jaspers – Jong verlies.
• Riet Fiddelaers-Jaspers – Ik weet niet wat ik weten moet. Twee boeken als handreiking voor het omgaan met rouwende kinderen.
• H. Debacker – Een kind in rouw. Adviezen aan ouders hoe met hun kinderen te praten over de dood.
• Yvonne van Emmerik – Als vlinders konden spreken. In korte eenvoudige teksten wordt rouw voor kinderen bespreekbaar gemaakt.
• M. Leist – Kinderen en de ervaring van de dood. Hoe kinderen van verschillende leeftijden het sterven en de dood kunnen ervaren.
• R. Wells – Kinderen met verdriet. Voor ouders, begeleiders en hulpverleners.

Boeken voor kinderen

• D. Bruna – Lieve oma Pluis. De hele familie komt bij elkaar om oma Pluis te begraven. Voor peuters.
• Daan Remmerts de Vries – Willis het doet er niet toe hoe. Het broertje van Willis, Thomas, is te vroeg geboren en dood gegaan. Sinds die tijd is alles veranderd in huis. De sfeer is loodzwaar en het lijkt alsof Willis voor zijn ouders niet bestaat. Vanaf 9 jaar.
• Richard van Lingen en Marjet van der Linde – Mijn zusje is een sterretje. Peter krijgt een zusje, Inge. Maar op een dag vertellen zijn vader en moeder dat Inge zo ziek is dat ze dood gaat. Dit prentenboek voor kinderen van 1,5 tot en met 6 jaar kan een handvat geven aan ouders die zich afvragen “hoe moet je uitleggen aan je kind, wat jezelf niet kan bevatten”.
• Birgit van der Meulen – Bedje in de wolken. Als in de lente Joeps zusje Maike te vroeg geboren wordt, blijkt dat zij maar kort kan blijven leven. Al heel vlug moeten papa, mama en Joep afscheid nemen van haar. Een rijk geïllustreerd prentenboek dat hulp biedt bij het proces van verlies en verwerking bij het plotseling overlijden van een broertje of zusje in een gezin.
• S. Varley – Derk Das blijft altijd bij ons. De vrienden van Derk Das komen na zijn dood samen om te praten over wat zij van hem allemaal hebben geleerd. Voor kleuters.
• M. Velthuys – Kikker en het vogeltje. Kikker vindt een vogeltje aan de kant van de weg. Verdriet en verwarring rond de dood. Voor Peuters. Is ook op DVD uitgegeven.