Dertig jaar speurwerk toont toename van resistentie bij schimmels Combinatie van schimmelstammen bemoeilijkt behandeling infectie

Schimmels zijn steeds vaker resistent tegen medicijnen, en de variatie in resistentie is fors toegenomen. Dat blijkt uit de analyse van meer dan 12.000 monsters uit de longen, die dertig jaar lang verzameld zijn in Nederlandse ziekenhuizen. Daarnaast bestaat een resistente infectie in een patiënt vrijwel altijd uit verschillende schimmelstammen, en dat maakt behandelen lastiger. Deze studie van het Radboudumc samen met het RIVM s gepubliceerd in The Lancet Microbe.

Toen arts-microbioloog Paul Verweij met zijn team in 1994 begon met zijn verzameling Aspergillus fumigatus-schimmels uit longen van patiënten, trof hij geen enkele schimmel aan die bestand was tegen medicijnen. In 2000 vond het team een mutatie, een verandering in het DNA, die resistentie veroorzaakte. In 2009 kwam daar nog een belangrijke mutatie bij. Inmiddels liggen er in de vriezers van het Radboudumc meer dan 12.000 monsters van A. fumigatus afkomstig uit longslijm. Daarin is de toename van resistentie terug te zien.

Afvalbergen

Naast de twee belangrijke gevonden mutaties, ontstonden er in de loop van dertig jaar ook allerlei kleinere aanpassingen in het DNA van deze schimmel, die in verschillende combinaties kunnen voorkomen. ‘Inmiddels kennen we daardoor ongeveer tweeduizend resistente schimmelstammen, waarvan 17% ook nog variaties laten zien in mutaties en resistentie’, aldus Verweij. Nu blijkt dat die verschillende stammen vrijwel altijd in een mengvorm voorkomen bij patiënten. Dat maakt behandelen steeds uitdagender.

De belangrijkste medicijnen voor de behandeling van schimmels zijn de zogenaamde azolen. Maar daar ontstaat nu juist die resistentie tegen. Dat gebeurt niet in mensen, maar in de landbouw. ‘Azolen worden ook ingezet voor voedselproductie en bloementeelt, en zijn gericht tegen schimmels die planten ziek maken, zoals Fusarium’, legt Verweij uit. ‘Die azolen komen in afvalbergen van bepaalde productielijnen terecht, waarin ook A. fumigatus graag leeft. Daar wordt deze schimmel resistent tegen azolen, vooral als die afvalbergen wat langer blijven liggen.’

Nuttige schimmel

A. fumigatus leeft in zulke bergen van plantaardig restmateriaal, omdat de schimmel dode planten opruimt. Het is dus een hele nuttige schimmel, die eigenlijk overal voorkomt. We ademen dagelijks sporen in van deze schimmel, die zich via de lucht verspreiden. Voor gezonde mensen is dat geen probleem, hun longen ruimen de sporen op. Maar bij kwetsbare mensen met een onderliggende longaandoening kan de schimmel een infectie veroorzaken, aspergillose.

‘Zo’n schimmelinfectie zien we bijvoorbeeld bij mensen die op de IC liggen met ernstige griep of corona’, vertelt Verweij. ‘Hun sterftekans verdubbelt wanneer ze een infectie met A. fumigatus krijgen. Ook andere kwetsbare patiënten lopen risico, zoals mensen met COPD, leukemie of ontvangers van een donororgaan.’ De schimmelsporen groeien dan uit in de longen, en dat kan leiden tot benauwdheid, vermoeidheid en longbloedingen. In ernstige gevallen komt de schimmel in het bloed terecht en bereikt op die manier de hersenen.

Aantrekkelijk klimaat

Door de opmars van variatie in resistentie tegen medicijnen, wordt het lastiger om deze schimmel te bestrijden. De richtlijnen zijn daarom in 2017 aangepast. Verweij: ‘Als we nu een A. fumigatus schimmel vinden bij een patiënt op de IC met griep of corona, dan starten we direct met een gecombineerde therapie.’

Hoewel resistente schimmels overal ter wereld te vinden zijn, komen infecties in Nederland relatief veel voor. Verweij: ‘We weten niet helemaal hoe dat komt. We wonen op een kleine oppervlakte, waar intensief gebruik wordt gemaakt van schimmeldodende middelen. Dat zorgt voor veel blootstelling. Daarnaast is ons klimaat aantrekkelijk voor schimmels, met veel vochtigheid. Die factoren spelen mogelijk een rol.’ 

Over de publicatie

Dit onderzoek is gepubliceerd in The Lancet Microbe: Characteristics and dynamics of triazole-resistant Aspergillus fumigatus variants emerging over a 29-year period in The Netherlands. Yinggai Song, Jochem B Buil, Johanna Rhodes, Jan Zoll, Marlou Tehupeiory-Kooreman, Mehmet Ergün, Jianhua Zhang, Ruoyu Li, Thijs Bosch, Willem J G Melchers, Paul E Verweij. DOI:10.1016/j.lanmic.2025.101114.

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalenAntibiotica resistentie