Dag van de Mantelzorg: heb naasten (meer) in beeld

Vandaag is het de jaarlijkse Dag van de Mantelzorg. Overal in het land ontvangen mensen een waardering voor de hulp of ondersteuning die ze geven aan iemand uit hun nabije kring. Een mooi initiatief, vindt ook Maaike Haan die deze week bij Radboudumc promoveert op haar onderzoek naar de beleving van naasten in de palliatieve zorg, en er een stripboek over maakte. Maar behalve waardering hebben naasten vooral oprechte aandacht nodig. De dag is een goede gelegenheid om na te denken of jij zelf een naaste bent of kent die intensief voor een ander zorgt? En dan te vragen: hoe is het voor jóú? 

Meer dan zorgtaken alleen

In Nederland overlijden jaarlijks ongeveer 170.000 mensen, waarvan een groot deel een palliatieve zorgbehoefte heeft. Steeds meer mensen willen in hun laatste levensfase thuis blijven. Die wens legt een grote verantwoordelijkheid bij hun partner, familieleden, vrienden of andere bekenden die de zorg hiervoor soms ongemerkt op zich nemen; ineens zijn ze ‘mantelzorger’. En mantelzorg in deze fase is intensief: gemiddeld besteden mantelzorgers 25 uur per week aan zorg, naast werk en gezin. [mantelzorg.nl]. Mantelzorgers ervaren niet alleen fysieke belasting, maar ook emotionele druk, onzekerheid en financiële zorgen. Meer dan 40% voelt zich overbelast. [mantelzorg.nl] Deze overbelasting heeft niet alleen te maken met uren of zorgtaken.

Het promotieonderzoek van Maaike Haan laat zien dat mantelzorg ook een morele kant heeft: achter het zorgen blijken sterke drijfveren, waarden en verwachtingen te liggen die in het licht van de naderende dood nog eens extra urgentie krijgen. Goed willen zorgen voor je vader bijvoorbeeld (want ‘een stervende laat je niet alleen’) én oog hebben voor je eigen gezin, een fijne werknemer zijn of een goede vriend. Het leidt tot dilemma’s als naasten het goed willen doen in al hun verschillende rollen met daaraan gekoppelde verwachtingen. Die morele kant van mantelzorg vertelt ons iets over waarom naasten soms zo uitgeput zijn en toch de zorg willen volhouden.

Niet oplossen, maar vrágen

Het promotieonderzoek van Maaike Haan stelt dat passende ondersteuning begint bij het beter begrijpen van de drijfveren en dilemma’s achter het zorgen. Vaak hebben we de goedbedoelde neiging om overbelasting te willen oplossen en taken over te nemen. In haar proefschrift voegt Maaike Haan toe dat dit, juist van die morele kant van mantelzorg, niet altijd kan. Het zorgen hangt vast aan sociale verwachtingen en soms ook aan morele gevoelens als spijt of schuld. Zoals ook deze plaat wil uitdrukken: ook als je even weg bent voor boodschappen blijf je als naaste in gedachten bij die ander. Bovendien: mantelzorg kan tegelijk zwaar én betekenisvol zijn voor mensen. Het gaat om vinden van balans. En dat begint bij oprechte aandacht, bij gesprek. Juist op zo’n dag als vandaag.

Uit: graphic novel ‘Naasten’ (2019), (p.198-199)

Mantelzorg in beeld

Een originele manier om in gesprek te raken over mantelzorg is via beeld. Bijzonder aan haar promotieonderzoek is dat Maaike Haan samenwerkte met striptekenaars van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, om de soms onzichtbare ervaringen van naasten letterlijk meer zichtbaar te maken voor een breed publiek. Samen met tekenaars Melanie Kranenburg en Niek van Ooijen maakte ze het graphic novel (stripboek) Naasten. Het genre van de strip geeft ruimte om de dubbelheid van zorgen te laten zien en de lezer daar iets van te laten ervaren. Als lezer volg je twee fictieve (maar wel op Maaikes onderzoek gebaseerde) verhaallijnen, van partner Geert en dochter Eva die hun dierbaren bijstaan tot het eind. En zie je hoe ingewikkeld en confronterend het soms kan zijn, hoeveel druk het kan geven om voor de laatste keer het goede te doen voor de ander – maar ook hoe liefdevol, mooi en dankbaar dit zorgen kan zijn. Voor velen is het boek herkenbaar en aangrijpend. En in onderwijscontexten leiden de beelden altijd direct tot reacties, is Maaikes ervaring. In haar proefschrift stelt Maaike dan ook dat stripverhalen zoals Naasten, mits zorgvuldig ingezet en begeleid, het gesprek over complexe ervaringen zoals mantelzorg kan aanjagen.

Denk op deze Dag van de Mantelzorg wie jij kent met mantelzorgtaken en hoe jij aandacht voor hen kan hebben. Juist het gesprek is belangrijk, aangezien mantelzorg een ontwrichtende en tegelijk waardevolle ervaring kan zijn; en het voor naasten soms moeilijk is om er zelf over te beginnen.

Meer weten?

Maaike Haan promoveert op vrijdag 14 november 2025 om 10.30u in de Aula van de Radboud Universiteit, ook te volgen via www.ru.nl/aula/livestream
Meer informatie over het project en het stripboek: www.graphicnovelnaasten.nl
Meer weten over ondersteuning voor jouzelf of anderen: https://www.mantelzorg.nl/onderwerpen/ondersteuning

• Meer weten over deze onderwerpen? Klik dan via onderstaande buttons door naar meer nieuws.

  Nieuws homepage Patientenzorg en Nieuws en verhalen