Hoge dosis antibioticum leidt niet tot minder sterfte bij tuberculeuze meningitis - Onderzoekers zoeken naar betere behandeling tegen hersenschade en sterfte

Nieuws Hoge dosis antibioticum leidt niet tot minder sterfte bij tuberculeuze meningitis

17 december 2025

Een hogere dosis van het antibioticum rifampicine verbetert de overlevingskansen van patiënten met tuberculeuze meningitis niet. Bij deze ernstige vorm van tuberculose ontstaat hersenvliesontsteking, waarbij de helft van de patiënten overlijdt. Deze resultaten komen voort uit een grote internationale studie die mede is opgezet en uitgevoerd vanuit het Radboudumc. Het onderzoek is nu gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift New England Journal of Medicine.

Jaarlijks krijgen 11 miljoen mensen wereldwijd tuberculose, waar ongeveer 1,4 miljoen mensen aan overlijden. Hersenvliesontsteking, of meningitis, treedt op bij 1 à 2% van de patiënten op. Dit is de meest ernstige complicatie van tuberculose die optreedt als de tuberculosebacterie in de hersenen terechtkomt. Ondanks antibiotica overlijdt ongeveer de helft van de patiënten met tuberculeuze meningitis, of houdt daar blijvende schade zoals doofheid of een verlamming aan over.

Ziekenhuisapotheker, klinisch farmacoloog en hoogleraar Rob Aarnoutse vertelt: ‘In eerdere onderzoeken zagen we dat van het belangrijkste antibioticum tegen tuberculose, rifampicine, maar heel weinig in de hersenen terecht komt. Dat heeft als gevolg dat de tuberculosebacterie daar niet goed wordt opgeruimd. Maar in die studies zagen we ook een verband tussen een hogere dosering en minder sterfte. Met dat gegeven zijn wij, en veel internationale onderzoekers, aan de slag gegaan.’

Hogere dosis antibioticum

Wereldwijd startten verschillende studies naar de effecten van een hogere dosis van het middel rifampicine, waarvan het eerste onderzoek nu afgerond is. In deze studie, mede opgezet door het Radboudumc en uitgevoerd in Indonesië, Oeganda en Zuid-Afrika, werd onderzocht of een hoge dosis van rifampicine de overlevingskansen kan verbeteren.

499 volwassenen met tuberculeuze meningitis kregen de standaardbehandeling van vier verschillende soorten antibiotica (isoniazide, rifampicine 10 mg/kg, pyrazinamide en ethambutol). De helft van hen kreeg daarbij een extra dosis van het middel rifampicine (tot 35 mg/kg), de andere helft daarbij een placebo gedurende acht weken. De gemiddelde leeftijd van de patiënten was 37 jaar, van wie 60% hiv-positief was. De onderzoekers keken hierbij naar de overleving na zes maanden.

Geen effect

De studie vond geen bewijs voor een gunstig effect van hoge dosis rifampicine. Sterker nog, in sommige subgroepen leek er een verhoogd risico op overlijden. Na zes maanden was 44,6% procent van de hoge-dosisgroep overleden, tegenover 40,7% in de standaardgroep. ‘De hogere sterfte lijkt vooral in de eerste weken na de diagnose voor te komen', vertelt onderzoeker Reinout van Crevel, internist-infectioloog en hoogleraar aan het Radboudumc. Van Crevel doet al 25 jaar onderzoek naar tuberculose, met name in Indonesië. Hij vervolgt: ‘Het was natuurlijk een teleurstelling dat dit niet de oplossing blijkt te zijn. Het zijn belangrijke resultaten, we weten nu dat we een ander pad moeten inslaan. Zo werkt wetenschap.’

Vervolgonderzoek

Vervolgonderzoek op de opgeslagen bloed- en hersenvochtmonsters, geleid door biomedisch wetenschapper en toxicoloog Lindsey te Brake, moet nu uitwijzen waarom de hoge dosis rifampicine geen gunstig effect veroorzaakte. Daarnaast verleggen Van Crevel en zijn collega’s de focus van de tuberculosebacterie naar de ontsteking in het hersenvlies. ‘Bij analyse van hersenvocht en bloed zagen we meer ontsteking bij patiënten die overleden dan bij anderen. We vermoeden dat het eiwit TNF hier een belangrijke rol in speelt. Dit eiwit helpt de bacteriën op te ruimen, maar kan ook tot forse weefselschade leiden, aldus Van Crevel.

De huidige behandeling met antibiotica en ontstekingsremmers biedt hiertegen onvoldoende bescherming. Daarom is er dringend behoefte aan een behandeling die deze ontstekingsreactie beter afremt, en dat kan mogelijk met middelen die TNF remmen. Van Crevel: ‘Deze middelen worden soms later tijdens de behandeling van tuberculeuze meningitis gebruikt, als corticosteroïden onvoldoende effect hebben. We hebben daar zowel hier in ons eigen tuberculose-centrum als in Jakarta goede ervaringen mee. Maar niemand heeft TNF-remmers ingezet aan het begin van de behandeling wanneer de meeste patiënten doodgaan. En dat gaan we nu in een volgende klinisch trial onderzoeken.’

Over de publicatie

Dit onderzoek is gepubliceerd New England Journal of Medicine: Trial of High-Dose Oral Rifampin in Adults with Tuberculous Meningitis. David B. Meya, Fiona V. Cresswell, Biyue Dai, Nicole Engen, Kogieleum Naidoo, Ahmad Rizal Ganiem, Darma Imran, Mable Kabahubya, Richard J. Lessells, Vycke Yunivita, Riwanti Estiasari, Lillian Tugume, Bongeka Hlabisa, Media Yuni Kurniawati, Noveline Sagita, Enock Kagimu, Kartika Maharani, Jane Gakuru, Maula N. Gaharu, Timothy Mugabi, Sarah Kimuda, Suzan Namombwe, Lindsey te Brake, Rob Aarnoutse, Elin M. Svensson, Ananta S. Bangdiwala, Sylvia Namanda, Nathan C Bahr, Abdu K. Musubire, Mahomed Yunus Suleman Moosa, Raph L. Hamers, Suzaan Marais, David R. Boulware, Reinout van Crevel, and Rovina Ruslami, for the HARVEST Trial Team. DOI: 10.1056/NEJMoa2502866.