Gezin & kanker

Babytijd

Zelfs een baby voelt tijdens een proces van ziek zijn en sterven dat er dingen anders zijn dan anders. De vaste structuur valt weg, er is geen vaste verzorger of de vaste verzorger gedraagt zich anders dan voorheen. Uw kind gaat misschien ergens anders slapen, hij kan het verdriet van de ouder voelen en kan onrustig worden. Uw kind kan veel gaan huilen, slecht gaan slapen, moeite krijgen met eten en drinken of veel gaan spugen. Vanaf 8 maanden wordt een baby eenkennig en kan verbanden leggen, waardoor hij bijvoorbeeld gaat huilen als hij iemand in een witte jas ziet.
Vanaf een maand of 9 tot 12 ontstaat ook scheidingsangst.

Praktische tips

• Bied uw kind een structuur die uw kind gewend is, het liefst door een vaste verzorger.
• Geef uw kind nabijheid door hem te laten weten dat u er voor hem bent, vooral door uw kind vast te houden, op te pakken en te wiegen, op schoot te nemen, te knuffelen, te aaien en zachtjes tegen uw kind te praten.
• Een iets oudere baby kunt u het beste als hij boos is, eerst uit laten razen en daarna oppakken.
• Als het mogelijk is, laat uw kind dan zoveel mogelijk tijd doorbrengen bij de zieke ouder in het ziekenhuis.

Peutertijd

Bij ziekte verandert de structuur van de dag. Zo is er vaak minder tijd om met uw kind te spelen, is er vaak een andere verzorger en komen er vaak veel (bekende en onbekende) mensen over de vloer. Uw kind kan vaak net de dingen zelf, maar de tijd ontbreekt om hem die dingen ook zelf te laten doen. Uw kind kan heel boos worden als hij zijn zin niet krijgt en kan gaan schoppen, slaan, bijten, knijpen en gillen. Als  een peuter gespannen of gefrustreerd is, kan hij terugvallen in gedrag dat hij liet zien toen hij jonger was (regressief gedrag). Kinderen in deze leeftijd hebben een egocentrisch denkpatroon, waardoor zij zichzelf als middelpunt van de wereld zien. Daarom kunnen zij denken dat uw ziekte hun schuld is.

Praktische tips:

• Geef uw kind de gelegenheid om zelf dingen te doen, zoals een spel, of stimuleer uw kind een tekening te maken voor de zieke ouder. Machteloosheid kan namelijk leiden tot angst.
• U kunt uw kind met speciale kinderboeken vertellen wat er aan de hand is. Dat maakt zijn fantasieën minder bedreigend en hij zal dan beter begrijpen dat het niet zijn schuld is.
• Probeer zoveel mogelijk de (dag)structuur van uw kind vast te houden door een vaste verzorger.
• Kinderen in deze leeftijd hebben vaak moeite met het veranderde uiterlijk van de zieke ouder. Stimuleer deze gevoelens te erkennen en maak duidelijk dat u en/of uw partner precies dezelfde vader of moeder bent.
• Vertel het kind dat de ziekte niet besmettelijk is en dat hij u en/of uw partner gerust kan knuffelen. Maak uw kind duidelijk dat hij bij lichamelijke klachten niet ook gelijk kanker heeft.
• In het donker wordt alles nog enger. Geef uw kind een zaklamp naast zijn bedje die hij aan kan doen als hij ’s nachts bang wordt. Een andere manier om uw kind gerust te stellen is ervoor te zorgen dat hij vanuit zijn bed naar iets leuks kan kijken, bijvoorbeeld een verlichte bak met visjes.

Kleutertijd

Vaak zijn kleuters al wat minder koppig en hebben zij meer geduld. Ze hebben ook al wat meer inlevingsvermogen en kunnen daardoor gevoeliger zijn voor de gevoelens van hun ouders. Ze zien zichzelf nog wel als het middelpunt van de wereld en hun beeld is vaak nog wel gekleurd door magische fantasieën. Ook bij een kleuter kan regressie (het terugkeren naar een eerdere fase van de levensontwikkeling) optreden.

Praktische tips

• Geef uw kind de gelegenheid om zelf dingen te doen, zoals een spel, of stimuleer uw kind een tekening te maken voor de zieke ouder. Machteloosheid kan namelijk leiden tot angst.
• U kunt uw kind met speciale kinderboeken vertellen wat er aan de hand is. Dat maakt zijn fantasieën minder bedreigend en hij zal dan beter begrijpen dat het niet zijn schuld is.
• Probeer zoveel mogelijk de (dag)structuur van uw kind vast te houden door een vaste verzorger.
• Kinderen in deze leeftijd hebben vaak moeite met het veranderde uiterlijk van de zieke ouder. Stimuleer deze gevoelens te erkennen en maak duidelijk dat u en/of uw partner precies dezelfde vader of moeder bent.
• Vertel het kind dat de ziekte niet besmettelijk is en dat hij u en/of uw partner gerust kan knuffelen. Maak uw kind duidelijk dat hij bij lichamelijke klachten niet ook gelijk kanker heeft.
• In het donker wordt alles nog enger. Geef uw kind een zaklamp naast zijn bedje die hij aan kan doen als hij ’s nachts bang wordt. Een andere manier om uw kind gerust te stellen is ervoor te zorgen dat hij vanuit zijn bed naar iets leuks kan kijken, bijvoorbeeld een verlichte bak met visjes.

Schoolkind (6 tot 12 jaar)

Een schoolkind krijgt steeds meer ervaringen met de dood (een dood vogeltje gevonden, een huisdier dat dood gaat of misschien een grootouder die is overleden). Uw kind krijgt steeds meer begrip over de dood. Dit kan betekenen dat uw kind de dood als onomkeerbaar ervaart, dat het voor altijd is, of dat uw kind denkt dat het alleen voor oude mensen is, dat het besmettelijk is, of dat het een straf is voor slecht gedrag.
Ze zijn vaak gefascineerd door de biologische details en de uiterlijke dingen die erbij horen. Ze interesseren zich ook voor wat daarna gebeurt. Ze ontkennen vaak hun gevoelens en huilen daarom vaak in stilte. Ze hebben toestemming nodig om hun gevoelens te uiten en over de dood te praten.
Ze beginnen met abstract denken, ze weten wat dood zijn is en gaan leren dat het iedereen kan overkomen. Ze ontkennen hulpeloosheid en pijn en gaan zorgen voor anderen (vooral de overgebleven ouder). Ze zijn erg bezorgd over hun eigen lichaam en zitten met de vraag “Wie gaat er voor mij zorgen?”

Praktische tips

• Stel uw kind gerust door onder andere te vertellen dat er altijd voor hem/haar gezorgd zal blijven worden.
• Deel uw gevoelens met uw kind, maar pas hierbij op dat u geen angsten overdraagt.
• Het is belangrijk dat uw kind weet dat uw ziekte niet besmettelijk is en dat uw kind geen schuld heeft aan de ziekte.
• Blijf het bovenstaande regelmatig herhalen.
• Laat uw kind kennismaken met afscheid nemen door hem naar een DVD te laten kijken, waarin de hoofdpersoon ook met verlies te maken krijgt (bijvoorbeeld de “Lion King”).
• Door spel kan uw kind zijn gevoelens uiten en verwerken. Tekenen of situaties naspelen helpt hem ook zich voor te bereiden op wat komen gaat.

Puberteit

De gevoelens van tieners lijken steeds meer op die van volwassenen. Deze gevoelens kunnen gecompliceerd worden door problemen rondom de puberteit. Pubers zijn op zoek naar de betekenis en de waarde van het leven en de dood. Is er iemand ziek in het gezin of gaat er iemand dood, dan zie je dat veel pubers de rol van de zieke of overledene innemen. Ze worden dan ook door hun omgeving als vroeg wijs en zeer serieus gezien. Hierdoor kunnen zij zich steeds meer van hun omgeving gaan isoleren. Er zijn ook pubers die nauwelijks lijken te reageren. Het blijkt dan dat ze thuis geen steun zoeken maar juist buiten de deur. Ook pubers kunnen zich schuldig voelen.

Praktische tips:

• Stimuleer uw kind contact te zoeken met iemand die dichtbij staat en vertrouwd is en daarbij ook gevoelens te uiten.
• Moedig uw kind aan om activiteiten te ondernemen die hem, op een gezonde manier, afhelpen van woede en frustratie bijvoorbeeld een hobby of buitenactiviteiten.
• Het is belangrijk om gezamenlijke activiteiten te ondernemen om de familieband hecht te houden.
• Probeer met uw kind te discussiëren over de ziekte, om basisinformatie en onderlinge gevoelens te delen. Wees eerlijk en open met informatie en vertel bijvoorbeeld eerlijk wat de bijwerkingen van een behandeling kunnen zijn.
• Jongeren zijn erg imagobewust. Ze kunnen in verlegenheid worden gebracht door uiterlijke veranderingen die aan vrienden/vriendinnen worden geopenbaard. Maak dit bespreekbaar om zo tot een akkoord te komen over wat uw kind en u acceptabel vinden in de aanwezigheid van vrienden.

Praktische tips voor alle leeftijden

• Geef “slecht” nieuws aan alle aanwezige kinderen in een gezin tegelijk. Kinderen zijn namelijk in staat elkaar goed op te vangen en te ondersteunen.
• Neem uw kind zo vaak mogelijk mee naar het ziekenhuis. Dit is belangrijk om uw kind te betrekken bij het ziekteproces en duidelijkheid te geven over wat er op de afdeling gebeurt. Bereid uw kind goed voor op wat uw kind te zien krijgt, zodat hij niet onnodig schrikt.
• Bereid bij thuiskomst uw kind goed voor zodat hij weet wat wel en niet kan, bijvoorbeeld bezoek van vriendjes/ vriendinnetjes.
• Gun uw kind de tijd om vragen te stellen en accepteer daarbij de gevoelens en emoties van uw kind. Geef hiervoor de ruimte.