Aziatische mug veroorzaakt uitbraken van malaria in Afrikaanse steden - Sterke uitbreiding malariagebied door oprukkende importmug

Nieuws Aziatische mug veroorzaakt uitbraken van malaria in Afrikaanse steden

6 november 2023

Een muggensoort die tien jaar geleden vanuit Azië in Afrika aankwam, blijkt daar verantwoordelijk voor grote uitbraken van malaria. Met name in steden, waar malaria eerder zeldzaam was. Dat blijkt uit onderzoek van onder andere het Radboudumc, gepubliceerd in Nature Medicine. Deze mug verspreidt zich in rap tempo en bedreigt de volksgezondheid.

Decennialang ging het aantal gevallen van malaria omlaag, maar de laatste jaren neemt het weer toe. In 2022 was er een grote uitbraak van malaria op de universiteit van Dire Dawa in Ethiopië, waarbij 1300 studenten ziek werden. Vreemd, want het was het droge seizoen, terwijl malaria normaal vooral voorkomt tijdens het natte seizoen. Daarnaast is malaria een ziekte van het platteland, maar Dire Dawa is een grote stad. Een internationaal onderzoeksteam ontrafelde dit mysterie.

De onderzoekers brachten niet alleen de verspreiding van malaria in kaart, maar keken ook naar de muggen in Dire Dawa. Ze zagen dat het aantal gevallen van malaria in drie jaar tijd tien keer zo hoog is geworden. Ze laten zien dat deze toename veroorzaakt is door een soort mug, Anopheles stephensi, die pas sinds een decennium in Afrika leeft. Dit is de eerste keer dat is aangetoond dat een bepaalde soort mug verantwoordelijk is voor een toename van malaria.

Flessendop

Deze importmug kwam oorspronkelijk uit India, en arriveerde waarschijnlijk in Ethiopië in Afrika in 2012. De mug spreidde zich razendsnel uit naar landen zoals Soedan, Somalië, Eritrea, Yemen, Kenia, Ghana en Nigeria. ‘We vonden deze mug nog niet in meer landen, maar dat wil niet zeggen dat ze daar niet zit. We hebben misschien niet goed genoeg gemeten’, zegt hoofdonderzoeker Fitsum Tadesse. Hij promoveerde aan het Radboudumc en werkt nu aan het Armauer Hansen Research Institute in Ethiopië.

De mug A. stephensi is zo succesvol in Afrika, en dan vooral in de steden, door bepaalde eigenschappen. Zo is deze mug bestand tegen hoge temperaturen en droogte, en daardoor niet afhankelijk van het natte seizoen, zoals muggensoorten die al langer in Afrika leven. Daarnaast is de mug heel flexibel qua broedplaatsen. Een klein beetje water, zoals in een flessendop op straat of in tanks voor wateropslag, vormt al een geschikte plek om eitjes te leggen.

Probleemgeval

Dat deze invasieve mug zo goed gedijt in steden, vormt een grote bedreiging voor de volksgezondheid in Afrika. Malariaonderzoeker van het Radboudumc Teun Bousema: ‘In steden wonen veel mensen bij elkaar en dat vergroot de kans op uitbraken van malaria. Die stadsmensen hebben weinig natuurlijke weerstand door eerdere blootstelling en zijn heftig ziek.’ Tadesse vult aan: ‘Verder hebben artsen in steden weinig ervaring met de diagnose. En tot slot groeit het aantal mensen dat in Afrika in steden woont, we verwachten de helft van de bevolking in 2030.’

A. stephensi biedt ook nog een aantal andere uitdagingen voor de Afrikaanse bevolking. Deze mug is bijvoorbeeld behoorlijk goed bestand tegen insecticiden. Ook bezitten de malariaparasieten die deze mug overdraagt vaak een afwijking in hun DNA, waardoor de gangbare medicijnen tegen malaria minder goed aanslaan. En de helft van de parasieten mist een eiwit, waardoor de beschikbare sneltest voor malaria niet meer werkt. De mug is daardoor echt een probleemgeval.

Broedplaatsen

Kan A. Stephensi nog worden uitgeroeid in Afrika? ‘Eigenlijk is het nu al te laat en had dat jaren geleden moeten gebeuren’, zegt Bousema. ‘Maar we kunnen met goed beleid nog wel veel winst behalen. Dat betekent van huis naar huis alle mogelijke broedplaatsen opruimen, goed meten waar muggen en larven zitten, en zorgen dat muggen niet bij wateropslag kunnen komen. Zo kunnen we deze mug nog wel beter onder controle krijgen.’

Foto: Tiksa Negeri