Lopen met Parkinson

Stappenplan jouw strategie vinden

Welke strategie werkt voor u?

Afzonderlijke compensatiestrategieën hebben niet allemaal hetzelfde effect bij iedere persoon met parkinson. Wat voor de één werkt, kan bij de ander geen, of zelfs een nadelig effect op het lopen hebben. Ook weten we inmiddels dat het effect van een strategie kan afhangen van de situatie waarin de strategie nodig is. Voor het opstarten met lopen kan bijvoorbeeld een andere strategie nodig zijn dan voor het maken van een draai, of het doorkruisen van een smalle ruimte. Het is daarom van belang om verschillende compensatiestrategieën uit te proberen, en zo per persoon en per situatie te bepalen welke strategieën het beste werken. Maar hoe pak je dit aan?

Het vinden van de beste strategie is een persoonlijk proces, omdat het sterk afhankelijk is van uw persoonlijke voorkeuren en behoeften. Helaas kunnen we op dit moment (nog) niet voorspellen wie wél baat heeft bij een bepaalde strategie, en wie misschien niet. Dit betekent ook dat we geen exact recept kunnen uitschrijven voor het vinden van de beste strategieën. Wel kunnen we een aantal algemene handvatten aanbieden die u zouden kunnen ondersteunen in uw zoektocht naar de optimale strategieën voor uw situatie:

De stappen

1. Bepaal welke aspecten van het lopen u zou willen verbeteren met behulp van een strategie. Bijvoorbeeld: zoekt u ondersteuning van het loopritme, wilt u focussen op het maken van grotere passen, of bent u op zoek naar een strategie die u helpt met het doorbreken van bevriezen van lopen? Lees meer over de verschillende loopproblemen bij parkinson.

2. Bepaal in welke situaties u de strategie het meest waarschijnlijk nodig zou hebben, of zou willen gebruiken. Bijvoorbeeld: als u een stuk gaat wandelen in het bos, als u een krappe draai moet maken in de keuken, of als u ’s nacht naar het toilet moet lopen?

3. Aan de slag! Selecteer een aantal strategieën uit het overzicht die u op voorhand al aanspreken, het liefst uit verschillende categorieën. Probeer de strategieën samen met een partner/familielid/vriend of uw therapeut uit, in de situatie waarin u de strategie in de toekomst daadwerkelijk zou willen toepassen. Sommige strategieën zullen goed werken, anderen misschien helemaal niet: het is een kwestie van uitproberen en ervaren hoe het in uw geval uitpakt.

4. U kunt ook experimenteren met het combineren van verschillende strategieën, om deze voor uw situatie te optimaliseren. Bijvoorbeeld: tellen tijdens het lopen combineren met het hoger optillen van de knieën. Bekijk de voorbeeldvideo 'Tellen'.

5. Het kan behulpzaam zijn om te documenteren welke strategieën u al heeft uitgeprobeerd, in welke situaties, en wat het effect daarvan op uw lopen was. Ook kunt u uw proces dan gemakkelijker delen met bijvoorbeeld uw ergo- of fysiotherapeut. Dat kan in een tabel als deze: 

Download deze tabel als Word-bestand, zodat u deze zelf kunt invullen.

Loopproblemen bij Parkinson

Loopproblemen behoren tot de meest hinderlijke problemen bij mensen met de ziekte van Parkinson en bij mensen met Parkinsonisme. Door loopproblemen worden mensen met parkinson minder mobiel, minder actief, en kunnen ze vallen met blessures tot gevolg.

• Vormen van loopproblemen

  Loopproblemen behoren tot de meest hinderlijke problemen bij mensen met de ziekte van Parkinson en bij mensen met Parkinsonisme. Door loopproblemen worden mensen met parkinson minder mobiel, minder actief, en kunnen ze vallen met blessures tot gevolg.

  Bij mensen met de ziekte van Parkinson zijn veranderingen in het looppatroon meestal continue aanwezig. Dit kan subtiel zijn, zoals een verminderde armzwaai, maar ook meer uitgesproken zoals een schuifelend looppatroon met korte pasjes.

  Er kunnen ook loopproblemen zijn die op sommige momenten kunnen optreden: ook wel ‘episodische loopproblemen’ genoemd. Bevriezen van lopen (‘freezing of gait’) is het belangrijkste episodische loopprobleem bij mensen met parkinson. Tijdens bevriezen van lopen hebben mensen het gevoel dat hun voeten plotseling vastgeplakt zitten aan de grond. Hierdoor lukt het niet om een stap te maken, of mensen maken hele snelle stapjes op de plaats. Bevriezen van lopen treedt vaak op bij het starten van lopen, bij het lopen door een deur, onder tijdsdruk en tijdens het draaien. Ook angst of twee dingen tegelijk willen doen kunnen belangrijke triggers zijn voor het ontstaan van bevriezen van lopen. Een voorbeeld van bevriezen van lopen ziet u in onderstaande video.

  Een tweede vorm van episodische loopproblemen is festinatie. Hierbij gaan mensen met parkinson steeds sneller lopen met steeds kleinere passen. De passen kunnen zo klein worden dat festinatie uiteindelijk overgaat in bevriezen van lopen. Vaak helt het bovenlichaam hierbij teveel naar voren.  Een voorbeeld van festinatie ziet u in onderstaande video.

• Ontstaan van loopproblemen

  Het aansturen van het lopen is complex en wordt niet vanuit één plek in de hersenen geregeld. Om goed te kunnen lopen zijn verschillende onderdelen van de hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg betrokken; deze onderdelen vormen samen een circuit dat verantwoordelijk is voor het aansturen van lopen.

  Loopproblemen bij mensen met parkinson ontstaan doordat dit loopcircuit minder goed werkt. Het circuit werkt onder andere minder goed door een tekort aan het stofje dopamine in de hersenen. Waarschijnlijk speelt een tekort aan andere stofjes (zoals acetylcholine) ook een rol. Bij continue loopproblemen werkt het loopcircuit minder goed, en bij bevriezen van lopen werkt het waarschijnlijk even helemaal niet meer.

  Om het nog iets complexer te maken lijkt het erop dat het lopen op verschillende manieren aangestuurd kan worden; er zijn dus variaties in het loopcircuit mogelijk. Zo is er een ander circuit betrokken als we lopen zonder er bewust bij na te denken (lopen op de ‘automatische piloot’) dan wanneer we heel doelgericht lopen (focussen op het lopen). Bij mensen met parkinson werkt met name het automatische lopen minder goed, en verbetert het lopen wanneer iemand heel bewust loopt. Dit verklaart ook waarom mensen met parkinson vaker beter lopen als een arts of therapeut het lopen observeert; mensen met parkinson zijn dan heel bewust met het lopen bezig. In het dagelijks leven thuis gaat de aandacht vaak uit naar het doel of proces van de activiteit, zoals kleding pakken uit de kast, koken, of een gesprek voeren, in plaats van bewust naar het lopen.

• Behandeling van loopproblemen

  De behandeling van zowel continue als episodische loopproblemen bestaat uit medicijnen die het tekort aan dopamine compenseren (dopaminerge medicatie, zoals levodopa). Helaas verdwijnen de loopproblemen niet volledig door medicatie, of kan medicatie niet hoog genoeg gedoseerd worden vanwege bijwerkingen. Daarom is aanvullende revalidatiebehandeling nodig. Een belangrijk onderdeel hiervan is het aanleren van compensatiestrategieën, ook wel ‘trucs’ genoemd. Door het toepassen van deze trucs worden kwetsbare onderdelen van het loopcircuit omzeild, en kan tijdens bevriezen van lopen het loopcircuit weer op gang geholpen worden. Meer informatie over deze trucs vindt u bij compensatiestrategieën.

Compensatie­strategieën

Helaas verdwijnen de loopproblemen bij parkinson niet volledig door het gebruik van medicijnen. Ook kan het zijn dat de medicijnen hinderlijke bijwerkingen geven. Daarom is aanvullende revalidatiebehandeling nodig. Een belangrijk onderdeel hiervan is het aanleren van compensatiestrategieën. Dit zijn trucs die mensen met parkinson gebruiken om het lopen te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn: het lopen op het ritme van een metronoom, het stuiteren van een bal tijdens het lopen, zijdelings lopen, of het imiteren van het looppatroon van iemand anders. Grofweg kunnen de beschikbare compensatiestrategieën worden ingedeeld in zeven hoofdcategorieën:

1. Gebruik maken van prikkels van buitenaf (externe cues);

2. Gebruik maken van zelf-gegenereerde prikkels (interne cues);

3. Het veranderen van de balansvoorwaarden;

4. Het veranderen van de gemoedstoestand;

5. Het observeren en inbeelden van lopen (actie-observatie en motor imagery);

6. Het aannemen van een nieuw looppatroon;

7. Alternatieven voor lopen, waarbij de benen gebruikt worden.

Binnen elke categorie zijn talloze, unieke strategieën bekend. Een uitgebreidere toelichting van wat deze zeven categorieën precies inhouden, met daarbij praktisch toepasbare voorbeelden van strategieën vindt u op de hoofdpagina van Lopen met Parkinson. 

Opvallend genoeg hebben afzonderlijke compensatiestrategieën niet allemaal hetzelfde effect bij iedere persoon met Parkinson. Wat voor de één werkt, kan bij de ander geen, of zelfs een nadelig effect op het lopen hebben. Daarnaast kan het effect van een strategie ook nog afhangen van de situatie waarin de strategie nodig is. Waarschijnlijk is voor het opstarten met lopen een andere strategie nodig dan voor het maken van een draai, of het doorkruisen van een smalle ruimte. Het is daarom van belang om meerdere, verschillende compensatiestrategieën uit te proberen, en zo per persoon en per situatie te bepalen welke strategieën het beste werken. Bekijk daarvoor het stappenplan voor het vinden van de beste strategie. 

Hopelijk biedt het overzicht op deze pagina's u inspiratie, en ontdekt u via deze weg bruikbare manieren die het lopen ondersteunen!