Onze impact voor de maatschappij in 2021

‘Laten we kritisch naar ons vlieggedrag kijken!’

In 2021 tikte de temperatuur in Canada en het noordwesten van de VS de 48 graden aan. We kunnen er niet omheen, het gaat wereldwijd niet goed met ons klimaat. Er moet iets veranderen, en dat kan niet zonder offers, volgens hoogleraar Epidemiologie van Tropische Infectieziekten Teun Bousema. ‘Wij kunnen daar als wetenschappers het voorbeeld in geven, door kritischer naar ons vlieggedrag te kijken.’

‘Laten wij als wetenschappers het goede voorbeeld geven. Ga voor internationale kennisoverdracht zoveel mogelijk virtueel met elkaar om tafel, de coronatijd heeft laten zien dat dat goed kan. Neem waar mogelijk de trein in plaats van het vliegtuig. En áls je voor het werk gaat vliegen, maak de reis dan zo waardevol mogelijk.’ Aldus Teun Bousema in zijn oproep aan wetenschappers in september 2021.

No-go-zone

Teun weet dat hij zich in de no-go-zone begeeft. In het Radboudumc zorgde hij er met een Freezer Challenge mede voor gezorgd dat de ultrakoude vriezers in het umc ietsje warmer worden afgesteld met een enorme energiewinst. Maar, met het ‘snijden’ in het vlieggedrag van collega’s maakt hij zich niet geliefd. Dat realiseert hij zich al te goed. Als leider van het malaria-onderzoek maakte hij vroeger zelf soms wel 30 enkele vluchten per jaar naar diverse werelddelen. Wachten in de rij hoefde hij niet, met zijn Goldcard aan de tas kon hij overal zo doorlopen. Tien jaar geleden besloot hij – uit vliegschaamte - vaker een congres over te slaan. Hij liep daar niet mee te koop. ‘Het is niet sexy om de milieukaart te trekken. Ik wilde niet de irritante collega zijn die met het belerende vingertje wijst.’

‘Klimaatcrisis vraagt om offers’

Maar hij veranderde van inzicht in de coronatijd. ‘Als je de klimaatcrisis serieus neemt, moet je daar consequenties aan verbinden.’ Daarin wil hij nu toch het voortouw nemen. Hij noemt wat voorbeelden. ‘In een  studie in Engeland hebben ze uitgerekend dat 45 procent van de complete milieubelasting van een klinische studie veroorzaakt wordt door vliegen en het vervoeren van materialen per vliegtuig. Een ander voorbeeld. Als je de ecologische footprint jaarlijks van alle wetenschappelijke congressen optelt is die groter dan de footprint van bijvoorbeeld een land als Oeganda.’

‘Ik ben niet tegen’

Hoe verder dan? Teun roept collega’s en afdelingen op, kritischer naar hun vlieggedrag te kijken. ‘Nu we zo gemakkelijk Zoomen en Lifesizen, kun je een vlucht naar Berlijn voor een bespreking van een uur niet meer rechtvaardigen.’ Kennis delen en overdragen kan volgens hem prima met virtuele congressen en overlegvormen. ‘Beter zelfs, omdat je niet met een jetlag in de congreszaal zit en minder tijd vermorst. Dat ligt anders als je een nieuw project gaat starten met collega’s uit andere landen, of als je wilt netwerken. Ruim daar juist meer tijd voor in, en maak het bezoek zo waardevol mogelijk.’ Hij benadrukt meerdere malen: ‘Ik ben niet tegen internationale vliegreizen, maar doe het wel met een kritische blik en omarm de milieuvriendelijke alternatieven. Ik geloof enorm in uitwisseling. Een Ethiopische student die hier vijf maanden meekijkt, dat heeft echt meerwaarde. Maar niet dat reisje voor twee dagen naar een onderzoeksinstituut. En kijk ook wie de reis gaat maken. Stel doelen. Laat die mensen gaan, voor wie het in de carrière belangrijk is om buiten het eigen laboratorium te kijken. Leg je milieu-ambities liefst ook vast.’

Werk met een vast reisbureau

Het Radboudumc en de Radboud Universiteit zijn van plan om gezamenlijk een vast reisbureau te contracteren voor vliegreizen. Teun juicht dit toe. ‘Liefst een reisagentschap, dat kritisch meekijkt. Niet een vlucht van Amsterdam naar Brussel of Frankfurt boeken, om vandaaruit door te vliegen naar Afrika. Die steden zijn gemakkelijk met de trein te bereiken. Ik weet dat ik zelf ooit een vlucht met een enorme omweg naar Baltimore maakte, uit gebrek aan topografisch inzicht. Terwijl ik veel beter de korte route naar Washington had kunnen nemen en vandaaruit  een uurtje met de taxi naar de plaats van bestemming.’

Internationaal op de kaart

Teun is inmiddels met een collega uit Japan en uit de Verenigde Staten bezig om zijn visie internationaal op de kaart te zetten. Met hen maakte hij een grappige animatie over de verschrokken Victoriaanse geleerde en etnoloog prof. dr. Geoffrey Mosquito die het academisch reisgedrag onder de loep neemt  en startte hij met internationale collega’s de Thoughtful Travel Pledge. Hij is ook in gesprek met twee grote Europese financiers, onderzoeksinstituten zoals hier het NWO. ‘Zij staan nu toe om bijvoorbeeld 15.000 euro budget per jaar te reserveren voor internationale reizen. Daar kunnen ze best kritischer op zijn en daar ligt dus ook een sleutel om de vliegbewegingen terug te dringen. Stel dat we daarmee een- of tweederde van het aantal vliegbewegingen kunnen terugdringen. Dat zou toch geweldig zijn.’

Duurzaam vliegbeleid Radboudumc en Radboud Universiteit

In het kader van onze ambities om een gezonde omgeving te creëren en klimaatneutraal te zijn, is in samenwerking met de Radboud Universiteit in 2021 een duurzaam vliegbeleid ontwikkeld. Vliegreizen dragen in belangrijke mate bij aan het broeikaseffect. De belangrijkste maatregelen zijn: 

• Niet meer vliegen naar steden die binnen zeven uur met duurzame alternatieven te bereiken zijn.
• Een bewustwordingscampagne onder medewerkers, waarvan de oproep van Teun Bousema de start was.
• Het centraal organiseren van het boeken van internationale reizen via een reisagentschap.
• Het zorgen voor goede faciliteiten voor videoconferencing.

Oproep voor een gezonder Nederland

Een goede gezondheid is cruciaal voor de samenleving. Sterker dan ooit heeft de coronacrisis dat aangetoond. Met al hun kennis en kunde zetten de umc’s van Nederland zich sinds de uitbraak in voor de bestrijding ervan. Vanuit de gedachte dat de maatschappij voorbereid moet zijn op een pandemie zoals COVID-19, maar ook op ontwikkelingen als vergrijzing en toenemende gezondheidsongelijkheid, gaf de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra in mei 2021 de informateur in een brief een vier aandachtspunten mee voor de komende kabinetsperiode.

1. Inzetten op preventie. Door nu te investeren in effectieve preventie bouwen we aan de gezondheidswinst van de toekomst.
2. Een aantrekkelijke werkomgeving voor zorgpersoneel. Zorgpersoneel heeft recht op een passende beloning en loopbaanmogelijkheden, maar de umc’s hebben zelf onvoldoende financiële ruimte.
3. Investeren in innovatie en onderzoek. Investeringen zijn nodig voor een duurzaam herstel uit de crisis en om de aansluiting met de wereldtop te behouden.
4. Terugdraaien van bezuinigingen in onderwijs. Om de dokters, onderzoekers en de andere medische professionals van de toekomst te kunnen opleiden.

De umc’s bieden de helpende hand om mee te werken aan een gezonder Nederland en om de zorg verder te innoveren en te organiseren. Voor het leven van morgen.

Bekijk de brief van de NFU aan de informateur

Preventie

Een belangrijk thema waar we onze organisatie in 2021 verder op hebben ingericht, is preventie. Hoe kunnen we ziekten helpen voorkomen? Of anders gezegd: hoe kunnen we mensen aan meer gezonde levensjaren helpen? 

Drie ambities voor 2025

Wat willen we de komende jaren bereiken? Het Radboudumc wil minimaal twee gezonde jaren toevoegen aan de levensverwachting van de inwoners van onze regio. Om dat 'gewaagde' doel te bereiken, richten we ons op drie doelgroepen: 

• Patiënt: voor elke patiënt is er naast de zorg ook ondersteuning bij gezondheidsbevordering.
• Medewerker: alle (zorg)professionals van het Radboudumc zijn pleitbezorgers voor een gezonde leefstijl en weten welke rol ze hebben in relatie tot gezondheidsbevordering.
• Populatie: samen met belanghebbenden is voor de regio een populatie-aanpak in werking.

Daarom verleggen we de komende jaren onze focus van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. We ontwikkelen hiervoor steeds meer innovatieve, duurzame en betaalbare gezondheidsoplossingen. Dat doen we niet alleen: we werken zoveel mogelijk samen met zorg- en andere maatschappelijke partners. 

Voorbeelden van projecten en acties uit 2021 

In 2021 werkten we aan onze ambities op het gebied van preventie met acties en projecten als:

• Fit4Surgery: een trainingsprogramma dat patiënten vóór een operatie doorlopen en dat bestaat uit fysieke training, optimalisatie van voeding, mentale ondersteuning en begeleiding bij stoppen met roken en alcoholgebruik. In  2021 zijn we gestart met de uitbreiding van de groepen patiënten die hiervan gebruik kunnen maken. Eind 2021 wordt het programma aangeboden aan patiënten met: alvleesklierkanker, dikkedarmkanker, endeldarmkanker, leverkanker, kanker in het buikvlies, slokdarmkanker en een aneurysma van de buikslagader.
• Net als met tien andere ziekenhuizen in Nederland is het Radboudumc een Voorhoedeziekenhuis in Voeding', in het kader van het project 'Goede Zorg Proef Je' van Stichting Alliantie Voeding in Zorg. Hiermee verklaren de ziekenhuizen dat ze in 2022 een volledig gezond voedingsaanbod hebben voor patiënten, bezoekers en medewerkers. In 2021 hebben we ons daar verder op voorbereid. 
• Beter Gezond: leefstijl kan een rol spelen bij het ontstaan en voorkomen van vele aandoeningen. Gezond eten, weinig alcohol nuttigen, niet roken, voldoende bewegen en genoeg ontspannen kan nuttig zijn. Daarom bieden we patiënten en zorgverleners tools voor een gezonde leefstijl.
• Beter uit Bed: bij het Radboudumc kiezen we voor een actief herstel. Vanuit de gedeelde visie dat het stimuleren van activiteit voor, tijdens en na de ziekenhuisopname beter is voor het herstel van de patiënt.
• TopFit: dit is een groot samenwerkingsverband van Radboudumc en andere universiteiten, ziekenhuizen, hogescholen, beroepsopleidingen, gemeentes, bedrijven én inwoners in Gelderland en Overijssel. Het is de missie van TopFit om twee extra gezonde levensjaren te winnen voor iedereen in Oost-Nederland. Dat willen we bereiken door nieuwe inzichten en kennis te vertalen naar toepassingen, therapieën en adviezen. 
• OnePlanet: OnePlanet Research Center is een samenwerking tussen Wageningen University & Research (WUR), Radboud Universiteit, Radboudumc en imec. We gebruiken de nieuwste chip- en digitale technologieën om een ​​samenleving te creëren waarin iedereen gezond kan leven en toegang heeft tot gezond en duurzaam voedsel.
• Alcoholvrij is de norm: het schenken, verkopen of drinken van alcoholische dranken binnen het Radboudumc en het Radboudumc-deel van de campus wordt met ingang van 1 september 2021 sterk beperkt. 
• Het Healthy professional programma voor collega's, om vitaal en met plezier aan het werk te blijven.
• Ook is het Radboudumc al sinds 2019 samen met ruim 50 partners uit de regio onderdeel van het lokale preventie-akkoord van Wij zijn groen gezond en in beweging Nijmegen. Dit heeft als doel Nijmeegse inwoners gezonder te maken door gezamenlijk te werken aan gezondheidsbevordering. Het Radboudumc is een van de trekkers van deze beweging.

Kerncijfers duurzaamheid

Bekijk alle kerncijfers 2021 van het Radboudumc

Duurzaamheids­beleid

Duurzaamheid is één van de zes strategische speerpunten van het Radboudumc. We zijn ons ervan bewust dat de zorg verantwoordelijk is voor een substantieel deel van de CO2-uitstoot (7% van de totale voetafdruk van Nederland). De klimaatcrisis, grondstoffenschaarste en afname van biodiversiteit zijn direct van invloed op de gezondheid van de mens. Een aarde met gezonde ecosystemen is nodig voor de gezondheid van de mens.

Het Radboudumc gaat voor duurzame, innovatieve en betaalbare zorg. Duurzame zorg wil zeggen dat we de zorg persoonsgericht, toegankelijk en betaalbaar willen houden, ook voor de kinderen van onze kinderen. We streven naar maximale positieve impact op de gezondheid en minimale negatieve impact op het milieu. We streven naar een duurzame organisatie tot in de haarvaten: dat alle medewerkers en studenten duurzaam denken en doen. We trekken hierbij samen op met de Radboud Universiteit en vele andere partners om onze ambities te realiseren te bereiken.

Onze ambities

In maart 2021 is het nieuwe gezamenlijke duurzaamheidsbeleid 2021-2025 van Radboud Universiteit en Radboudumc vastgesteld. In dit plan staan onze vier richtinggevende ambities beschreven:

• creëer een gezonde omgeving
• ga voor klimaatneutraal
• werk mee aan circulariteit
• zorg voor gelijke kansen voor iedereen

We willen impact op deze ambities realiseren via ons onderwijs, onderzoek, patiëntenzorg en ondersteunende bedrijfsvoering en HR-beleid. De ambities zijn uitgewerkt in concrete doelstellingen en projecten in het Uitvoeringsprogramma Radboudumc 2021-2023.

Met onze ambities willen we bijdragen aan de Sustainable Development Goals, de wereldwijde duurzame ontwikkelingsdoelen opgesteld door de Verenigde Naties met als doel een einde te maken aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering:

• Creëer een gezonde omgeving:
  • SDG 3 ‘Goede gezondheid en welzijn’
  • SDG 14 ‘leven in het water’
  • SDG15 ‘leven op het land’
• Ga voor klimaatneutraal:
  • SDG 7 ‘duurzame energie’
  • SDG 13 ‘klimaatactie’
• Werk mee aan circulariteit:
  • SDG 12 ‘verantwoorde consumptie en productie’
• Zorg voor gelijke kansen voor iedereen:
  • SDG 8 ‘waardig werk en economische groei’ en ‘ongelijkheid verminderen’
• Totaal: SDG 17 ‘partnerschappen om doelstellingen te bereiken’

Stakeholderdialoog

In 2020 is in opdracht van Radboud Universiteit en Radboudumc een zogenaamde ‘materialiteitsanalyse’ uitgevoerd. Op basis van een enquête onder het intern management en onze in- en externe stakeholders zijn prioriteiten benoemd voor het nieuwe gezamenlijke duurzaamheidsbeleid 2021-2025. Deze enquête werd gevolgd door een dialoog, voor een beter inzicht in de verwachtingen en behoeftes van de stakeholders. Hieronder een overzicht van deze zogeheten materiële thema’s van het Radboudumc:

1. Preventieve gezondheidszorg
2. Afval en circulariteit
3. Duurzame inkoop
4. Maatschappelijke impact van onderzoek
5. Gezonde en vitale medewerkers
6. Duurzame gebouwen
7. Duurzaamheid geïntegreerd in onderwijs
8. Inclusieve cultuur
9. Energiebeheer
10. Duurzame mobiliteit
11. Afvalwater
12. Duurzame catering
13. Studentenwelzijn

De uitkomsten van de analyse zijn gevisualiseerd in een matrix. Deze geeft weer welke onderwerpen hoog materieel zijn, oftewel welke onderwerpen zowel relevant zijn voor stakeholders, als waarmee impact gemaakt wordt op milieu, maatschappij en economie.

Een materialiteitsanalyse houdt geen rekening met de huidige prestaties. Daarom is aanvullend ook de maturiteit (volwassenheid) uitgevraagd. Door materialiteit en volwassenheid tegen elkaar af te zetten ontstaat een urgentiematrix. Deze laat zien op welke onderwerpen het snelst actie moet worden ondernomen.

Duurzame zorg

We creëren toegevoegde waarde door actief in te zetten op het stimuleren van een gezondheidsbevorderende omgeving. Dat betekent: een omgeving die bijdraagt aan het voorkomen van ziektes, aan sneller herstel van patiënten en aan het met plezier en vitaal kunnen werken en studeren. We richten ons hierbij niet alleen op de fysieke omgeving. Ook onze zorgprocessen willen we zo duurzaam mogelijk inrichten: gezondheidsbevorderend met minimale negatieve impact op het milieu. Verschillende initiatieven hebben hieraan in 2021 bijgedragen. Hieronder vindt u enkele voorbeelden. De meest duurzame zorg is preventie; het voorkomen van ziektes en het leveren van zingevende zinnige zorg.

Netwerk Duurzame Zorgprofessionals

Om de duurzame ontwikkeling in het Radboudumc aan te jagen en te ondersteunen is in 2021 het Netwerk Duurzame Zorgprofessionals opgericht. Het Netwerk organiseert webinars, stelt periodiek een nieuwsbrief duurzaamheid op en zorgt voor kennisdeling tussen de Green Teams van het Radboudumc. In 2021 waren negen Green Teams actief, onder andere op de afdelingen Operatiekamers, Intensive Care, Amalia kinderziekenhuis, Dermatologie en Maag-Darm-Leverziekten.

De Groene OK

Het Green Team De Groene OK van het Radboudumc zet zich al een aantal jaren in voor het verduurzamen van de Operatiekamers (OK) om de ambitie ‘de meest groene OK van Europa’ te realiseren. Op weg naar circulariteit zijn mooie resultaten geboekt.

• Op de OK vindt een vergevorderde gescheiden inzameling van afvalstoffen plaats: plastic, papier, glas, batterijen, OK staplers, aluminium.
• De OK gebruikt steeds meer herbruikbare producten in plaats van wegwerpproducten. Enkele voorbeelden zijn: laryngoscoopbladen, thermometers en saturatiemeters.

Een van de meest impactvolle maatregelen die vanuit de Groene OK in 2021 is geïnitieerd, is de omzetting van wegwerp bloeddrukbanden naar herbruikbare bloeddrukbanden umc-breed. Naast het verminderen van het afval heeft dit geleid tot een besparing in kosten.

Duurzaam onderwijs

Onderwijs heeft een belangrijke rol in onze weg naar duurzame zorg. In 2021 is in samenwerking met de Radboud Universiteit een start gemaakt met de uitvoering van het in 2020 opgestelde plan van aanpak over de integratie van duurzaamheid in het onderwijs.

Duurzaamheid in de opleidingen

Het Radboud Centre for Sustainability Challenges (RCSC) brengt al het onderzoek en onderwijs in beeld dat gerelateerd is aan duurzaamheid en de SDG’s (sustainable development goals) van de Verenigde Naties). Ook werkt het onder andere aan de ontwikkeling van nieuwe opleidingen en cursussen. In het curriculum van Faculteit Medische Wetenschappen zijn de volgende duurzame vakken opgenomen: 

• Assessment of surgical innovation
• Control of Infectious Diseases
• Global health & infectious diseases
• Sustainable healthcare improvement: principles and practice

Aanvullend is in 2021 het keuzeblok Planetary Health ontwikkeld, dat vanaf studiejaar 2022-2023 wordt aangeboden aan onder andere studenten Geneeskunde. Planetary health gaat over de nauwe relatie tussen de gezondheid van de planeet en de gezondheid van de mens. De gezondheid van de mens is direct afhankelijk van de gezondheid, biodiversiteit en stabiliteit van alle ecosystemen. 

Duurzaam onderzoek

Duurzaam onderzoek betekent dat we waardetoevoegend onderzoek uitvoeren. Heeft de maatschappij behoefte aan de onderzoeken die wij uitvoeren? De aandacht voor preventie, het voorkomen van ziekte, wordt hierin steeds groter. Tegelijkertijd gaat duurzaam onderzoek ook over de wijze waarop we het onderzoek uitvoeren. De duurzame onderzoekspraktijk streeft naar een lage footprint, voorkomt onnodig grondstoffenverbruik en vindt plaats in een gezonde en inclusieve omgeving. Een greep uit de voorbeelden van 2021.

Minder contrastmiddelen in afvalwater

De afdeling Beeldvorming zet in op het verantwoord minder verbruiken van jodiumhoudende contrastmiddelen bij CT-scans, omdat dit belastend is voor het milieu. Zo is het gebruik van orale contrastmiddelen (die een patiënt via de mond inneemt) ruim 80% gedaald onder andere door het drinken van water in plaats van röntgencontrastmiddelen, daar waar mogelijk. Daarnaast zijn de contrastmiddelen die via de bloedvaten worden toegediend, gemiddeld per patiënt met meer dan 10% verminderd. In 2022 zal een onderzoek plaatsvinden naar het gebruik van plaszakken bij patiënten die contrastmiddel via een bloedvat krijgen toegediend.

Optimalisatie dosis kankermedicijn

In 2021 is een onderzoek gestart naar de optimalisatie van de behandeling van kanker door de dosis en de medicatie af te stemmen op verschillen tussen patiënten. Geneesmiddelen tegen kanker hebben vaak een vaste dosering voor alle patiënten, of zijn hooguit aangepast op het lichaamsoppervlak. Maar dat betekent niet dat alle patiënten dezelfde hoeveelheid va het medicijn in hum bloed hebben. De opname en verwerking in het lichaam kunnen namelijk nogal verschillen tussen mensen. Onderzocht wordt of de standaarddosis omlaag kan zonder in te leveren op het beoogde effect. Een hogere dosering geeft vaak meer bijwerkingen en daarnaast zijn veel medicijnen duur. Lees het artikel.

Freezer Challenge

Onder leiding van Green Lab Initiative Radboudumc, een team van zeer gedreven medewerkers die zich inzetten voor het verduurzamen van de onderzoekspraktijk, is een Freezer Challenge georganiseerd. Ook in 2021 werden afdelingen uitgedaagd om ULT (Ultra Lage Temperatuuur)-vriezers in te stellen op -70 graden Celsius en oud materiaal weg te gooien. Door de temperatuuraanpassing en het vervangen of helemaal afvoeren van oude modellen, verminderde het energieverbruik met 26% en zal er naar schatting 53 ton CO2 uitstoot per jaar bespaard worden. Bekijk de video over de Freezer Challenge: